PVV en de democratisering van de waarheid

 “If you make it trend, you make it true”

Renee DiResta, Stanford Internet Observatory

Ooit was het ministerschap in Nederland nog een beroep waarvoor je achting kon hebben. Natuurlijk, er zaten mensen waar je het grondig mee oneens kon zijn. Maar het waren geen mensen die schaamteloos konden roepen dat er sprake was van “omvolking” of dat het parlement “nep” was of dat het wetenschappelijk onderzoek naar klimaat niets anders was dan hysterie. Omdat de verandering aan de top vaak niet meer dan een uitkomst van veranderingen aan de basis zijn is het goed om te bekijken hoe dit mogelijk was. Die verandering aan de basis is desinteresse in de waarheid en waardering voor bevestiging. 

"Democratisering" van de waarheid
Het heeft natuurlijk te maken met populisme. Maar ook met een democratisering: de opinie van de een is niet meer waard dan die van de ander. De aanname van de opinie van de een die gelijke waarde heeft als de opinie van de ander is wel verbonden aan regels van logica en een eerbied voor wetenschap. Die eerbied voor wetenschap en regels van logica zijn helaas afgebrokkeld. Dat konden we ons niet goed voorstellen.

Idealen van wetenschap en logica
We gingen uit van idealen, zo haalt wetenschapsjournalist Philipp Markolin aan op zijn site protagonist-science. Als we informatie vrijelijk tussen burgers kunnen laten stromen, is dat goed voor de samenleving. Dat vind ik overigens nog steeds. Maar, zoals Markolin aangeeft, we dachten dat burgers waardering hebben voor goede informatie, dat wil zeggen inhoud die feitelijk, actueel, relevant, contextueel en waarheidsgetrouw is.

Wat hebben we ons daar in vergist!

Waarde van informatie
De informatieve verdiensten op internet waarderen informatie anders. Nauwkeurigheid of waarheidsgetrouwheid van inhoud is van secundair belang, waardering werkt heel anders. Markolin geeft enkele voorbeelden:

• Een virale ‘word rijk’-kattenmeme is lucratiever dan een educatief essay over armoedebestrijding.

• Een misleidend filmpje waarin een politieke tegenstander wordt besmeurd, is overtuigender dan een analyse van een beleidsplan.

• Een valse mythe voelt emotioneel bevredigender dan een droge wetenschappelijke studie.

Er valt domweg meer geld te verdienen dus de waarde van de ene informatie is hoger dan de andere. 

In een interview in de NRC geeft Adriaan ter Braack, die onzin op internet bestrijdt, aan hoeveel lucratiever het is om onbewezen of bewezen niet werkzame stoffen te promoten, dan om de onzin te bestrijden. Doutzen Kroes, Fajah Lourens en Arie Boomsma hebben een veelvoud van zijn volgers. Die volgers willen graag simpele recepten om gezonder of gelukkiger te worden. „Je ziet steeds een zelfde soort dynamiek. De influencers zeggen iets als: koop kurkuma en voel je beter, volg mijn fitnessregime, koop mijn supplementen. Vervolgens krijgen ze kritiek van artsen en volgers, die hen om bronnen vragen die ze meestal niet kunnen geven. Of ze komen met kleine wetenschappelijke onderzoekjes die geen stand houden. Daarna richt hun kritiek zich in toenemende mate op het héle systeem, op de overheid.” De waarde van de promotie van supplementen is nu eenmaal hoger dan de waarde van de inhoudelijke reactie en de wetenschappelijke basis.

Politiek gaat over simpele recepten die scoren
En zo is het ook in de politiek. Simpele recepten om de politieke tegenstander te besmeuren zijn overtuigender, er wordt meer op geklikt, daardoor worden de recepten meer gelezen en beter verspreid. De waarde van het simpele recept is op sociale media hoger dan de waarde van de genuanceerde werkelijkheid. De opmerking dat het koud buiten is, is al genoeg om wetenschappelijk onderzoek naar klimaatverandering tegen te spreken. Want op dat moment hebben je volgers het ook koud. Zij horen dan dat de energiebelasting € 0,71 per m³ gas wordt (van € 0,59 per m³ gas). Dat is vervelend nieuws, dan hoor je niets liever dan dat het verhaal over opwarming van de aarde onzin is. 

De waarde van een tweet over onzin over klimaatbeleid is dan welkome boodschap. Mensen zoeken wat op Facebook en besluiten het beter te weten. "Eigen onderzoek eerst" noemt ter Braack die trend. Conformation bias heet dit effect (in wetenschappelijke kring). 

De essentie van populisme is om de trend te ontdekken en te beïnvloeden, de waarheid is niet van belang. Neem Wilders die aangifte ging doen tegen Frans Timmermans. Timmermans zei “Wij zullen niets nalaten om te voorkomen dat Wilders in dit land aan de macht komt.” Wilders zei hier een bedreiging in te zien en deed aangifte. Hij zette een trend in de berichtgeving en de volgers werden boos. Frans Timmermans merkte het direct: het aantal bedreigingen aan zijn adres was direct toegenomen. Want zijn haters genoten! Zij werden bevestigd in hun weerzin tegen Timmermans. Niets scoort beter op sociale media dan woede.

Eerbied voor de waarheid en logica
Het idee is nu dat de PVV ministers plotseling door de andere rol ineens respect krijgen voor logica en de waarheid. Het geroep over nepparlement, was maar een oppositionele uiting, "Provinciale Staten van Gelderland: zij zijn ‘nep-Statenleden’ die niet luisteren naar de wensen van ‘het volk’", het was achteraf gezien gewoon een kreet van de oppositie, minister is een andere rol. 

Nu krijgt Faber die nieuwe rol. Dat was die vrouw die bleef zeggen "mijn tweet klopt", terwijl deze bewezen onjuist was. Anders dan Faber beweerde had niet een Noordafrikaanse man met een mes gestoken, zo zeiden slachtoffer, politie en getuigen. Bekijk het filmpje en huiver.

Dat gaan we nog vaker horen. Het was gewoon een andere rol. 

De waarheid verandert met de rol
De waarheid blijkt af te hangen van de rol die je vervult. 

Dus nee, de SP-motie die opriep tot het afschaffen van het eigen risico kon de PVV toch echt niet ondertekenen, want nu was er een andere rol. En dat het eigen risico niet op termijn, maar direct afgeschaft zou worden? Nee, dat was een andere tijd. "U heeft helemaal gelijk dat ik een nieuwe werkelijkheid voorzag" was de reactie van Agema, maar met die nieuwe werkelijkheid bleek ook ineens de situatie rond eigen risico te veranderen. "Ik vind het ook een lastige situatie", zei ze en ze begon te hakkelen dat het lastig was om ook een goede dekking te vinden. De waarheid was natuurlijk dat de PVV gratis bier beloofde vóór de verkiezingen en na de verkiezingen toegaf dat het onzin was. Maar toen waren de stemmen op de PVV al binnengerold. De waarheid was niet van belang.

Mogelijk zijn de kiezers kritisch genoeg om te zien hoe de werkelijkheid ingewikkelder blijkt nu de PVV die andere rol heeft ingenomen. Uiteindelijk zal de waarheid belangrijk blijken? Al is de leugen nog zo snel de waarheid achterhaalt hem wel? Dat wordt nog lastig als de waarheid een mening is die verandert met de rol.

Het zal het vertrouwen in de politiek in elk geval geen goed doen. 

P.S.Normaal gesproken bezuinigt het kabinet (eerst het zuur) om daarna meer te kunnen uitgeven (dan het zoet). Nu toont de CPB analyse (pdf) - die een gunstig beeld toonde na 4 jaar - iets anders. Het lijkt wel of nu rekening gehouden wordt met de val na twee jaar. In die tijd groeit het tekort harder dan het basispad (zonder ingrepen).  Daarna lijkt het goed te komen maar dan is het kabinet misschien al gevallen. De opvolger moet dan alsnog bezuinigen en waarschijnlijk de vermindering van het eigen risico in de zorg schrappen omdat de kosten uit de hand zijn gelopen. Dan verandert de PVV weer  van rol en van waarheid.