Make the American Debt Bigger than Ever

Invloed accepteren van Russische oligarchen, op de pof leven, geen eerbied hebben voor de regels die gezamenlijk met anderen zijn afgesproken, geen voorspelbare werkwijze: de regering van Trump lijkt nogal sterk op de bestuurlijke wanorde bij Vitesse. Laten we eens inzoomen op de schulden van de VS. Daar hebben kiezers meestal weinig zicht op, maar die hebben wel veel invloed voor de toekomst van het land.

De Amerikaanse schuld groeide van minder dan $1 biljoen in 1980 tot meer dan $36 biljoen in 2025. Onder Republikeinse presidenten (Reagan, Bush Sr., Bush Jr., Trump) steeg de schuld door belastingverlagingen, defensie-uitgaven en COVID-maatregelen. Onder Democratische presidenten (Clinton, Obama, Biden) steeg de schuld, vooral door economische stimulering en pandemieherstel. Beide partijen verhogen dus de schuld. Clinton en Biden hebben de beste track-record. 

Misschien is het beste de schuld weer te geven als percentage van het BBP: zie hieronder (Let op: steeds bij elk punt weergegeven welke president aan het eind van de periode zat.)

Schuld VS als percentage BBP

Inmiddels is de verwachting dat de schuld oploopt tot 117% van het BNP in 2030. De grootste groei van de schuld was onder Trump 1. De groei onder Trump 2 zal weer exemplarisch zijn voor zijn beleid: in absolute termen groter dan bij andere presidenten en mischien in percentage van het BBP ook. De VS hoort inmiddels in het rijtje van Griekenland, Italië, Portugal en Frankrijk, die in de EU nogal onder vuur liggen vanwege hun onverantwoordelijke begrotingsbeleid.

Nederland heeft overigens een betere track record. Hieronder een grafiek van Nederland versus de VS: 

Schuld als percentage BBP NL versus VS

Het gevolg is dat financiers meer vertrouwen hebben in de leningen aan Nederland dan die aan de VS, en Nederland dus een lagere rente hoeft te betalen voor leningen. Een staatsobligatie van Nederland levert 3,3% op, de VS 4,9%. Beleggers lenen dus pas geld aan de VS als er een hogere rente wordt geboden dan voor Nederland, zelfs voor Griekenland. Ik verwacht dat het volgende kabinet in Nederland de schuld zal laten groeien om de extra uitgaven aan defensie te kunnen betalen. Dat kan ook heel goed gezien de uitgangspositie. Feitelijk is Nederland goed voorbereid om om te gaan met tegenslagen.

De kiezers van Trump merken dit nog niet. Hun hypotheekrente gaat wat omhoog als ze een huis kopen. Rijken betalen minder belasting. Wie producten uit andere landen koopt betaalt meer belasting. Er wordt bezuinigd op medicare. Pas nadat Trump is vertrokken zal blijken dat er harde ingrepen nodig zijn om de staatsfinancien weer op orde te brengen. De hoop is gericht op economische groei, maar in de praktijk groeit de schuld steeds harder dan de economie groeit.

Bezuinigen op sociale zekerheid, hoge inflatie, afbraak vertrouwen in de VS
De reactie van Trump zal mogelijk zijn druk op de centrale bank te verhogen om de rente te verlagen en zo de schuld betaalbaar te houden, waardoor de inflatie oploopt. En met die inflatie gaat het al niet zo goed. Eigenlijk het Erdogan-scenario (hyperinflatie, waardoor de schuld minder waard wordt). De mensen die afhankelijk zijn van medicare en sociale programma's zijn dan de dupe. Typisch handig voor populisten: er is geen bezuinigingsingreep van de president, maar doordat alles duurder wordt vermindert de waarde van de sociale programma's. 

Maar er zijn andere mogelijkheden. Zo heeft Trump in interviews gesuggereerd dat de VS schulden zouden kunnen "herfinancieren" of "afkopen" als ze "uit de hand lopen", waarbij hij verwees naar een deal maken tegen een lager bedrag. Ook de econoom Stephen Miran, die net voorgedragen is voor het Fed-bestuur, heeft (achter de schermen) gesuggereerd dat handelspartners gedwongen moeten worden om bij te dragen aan de financieringsbehoeften van de Verenigde Staten door middel van dwangmechanismen, zoals "heronderhandelen" van de schulden. We kennen Trump's manier van onderhandelen: met het mes op de keel van de ander. De meeste economen zien dat als een kernbom gooien op het financiele systeem. Een heronderhandeling zou het vertrouwen in de VS onmiddellijk vernietigen. Beleggers (inclusief pensioenfondsen, centrale banken en landen zoals China en Japan) zouden twijfelen of de VS nog betrouwbaar is. Pensioenfondsen zouden het schip ingaan en enorme verliezen leiden. (Miran heeft overigens liever stevige bezuinigingen op sociale programma's en medicare dan inflatie.)

Trump aanhangers denken vooral over het beteugelen van immigratie en het dwars zitten van Democraten. Zij denken dat Amerika groots wordt, maar zijn net als Trump gericht op de korte termijn.  Make the American Debt Bigger than Ever, zou een correctere slogan voor Trump zijn. De gevolgen zouden heel wat verder gaan dan de straf voor Vitesse, de emoties en woede ook.

Stop met dat foute 'Overheid en politiek moeten leveren'

 "De politiek moeten leveren, de overheid moet leveren", we lezen het nogal eens (onder andere in het VVD programma). Daar zit een bepaalde visie achter op de politiek en op de overheid. De overheid en politiek verlenen blijkbaar diensten aan klanten en dat moet op een goede manier gebeuren. Het is zelfs zo dat de vele wetten, regels en procedures ervoor zorgen dat “we (HA:de VVD neem ik aan) niet of veel te traag leveren op de prioriteiten van dit land”. Bijvoorbeeld “Door regels te schrappen, zelf goed bereikbaar te zijn en zelf snel te leveren, laat de overheid aan de samenleving zien dat zij mensen in de basis gewoon vertrouwt”.

Klant – leverancier: levert de politiek en de overheid?
De vraag is of deze klant – leverancierrelatie een goede invalshoek is. Is de overheid niet veel belangrijker dan dat? Vorig jaar stortte een garage bij een ziekenhuis in (in Nieuwegein). De oorzaak werd toegeschreven aan een combinatie van factoren: slecht ontwerp en onvoldoende controle (misschien vertrouwde de overheid de bouwer in de basis gewoon). De instorting van de parkeergarage in aanbouw bij Eindhoven Airport in 2017 was veroorzaakt door een technische fout. De vloeren van de parkeergarage voldeden niet aan de in Nederland geldende regels.

“Twee mannen die op het balkon van een woning aan het Utrechtse Jaagpad in Leiden stonden, zijn donderdagmiddag gewond geraakt toen het balkon naar beneden stortte”, zo lazen we in 2024. In Oudenbosch in 2021 zijn balkons ingestort. In 2011 stortten in Leeuwarden vijf lagen van een flat in. In Roosendaal viel er in 2017 een stuk van een balkon naar beneden om vervolgens op een portiek te landen. Op 1 januari 2018 stortte in Arnhem een balkon in waar tien mensen op stonden. Enkelen van hen raakten gewond. Later dat jaar kwam in Groningen een balkon naar beneden.

Klant - leveranciersrelatie
Heeft de overheid hier als leverancier aan de klanten (de eigenaren van de garage of de balkons), is de vergunning tijdig geleverd of werd bij de controle snel gewerkt zonder de bouwer in de weg te zitten?

De overheid zorgt voor vertrouwen
Wat als je een ongeluk krijgt door een aanrijding, ben je dan niet blij dat die automobilist verzekerd is? Had die automobilist wel een rijbewijs? Is geregeld gecontroleerd of de auto voldoet? Dat regelt de overheid. Er zijn verkeersregels en als mensen zich daar niet aan houden worden ze beboet. Het leveren van de verzekering wordt aan de verzekeraars overgelaten. Als je geld gespaard hebt, ben je dan niet blij dat de inflatie niet torenhoog is? Dat is hier beter geregeld door de overheid dan in Argentinië of Turkije. De politiek die burgers alles op verzoek levert geeft waarschijnlijk al snel te veel uit: met als gevolg inflatie.

Vertrouwen
geen product dat de overheid levert,
de fundering die ze bouwt

Vertrouwen in veiligheid
De overheid legt strenge bouwnormen op (brandveiligheid, constructieveiligheid), zorgt dat installaties gekeurd worden (elektra, gas), en controleert de kwaliteit van bijvoorbeeld drinkwater. Als het hard regent ben je blij dat er afvoeren zijn. De overheid zorgt dat professionals gecertificeerd zijn. Dit voorkomt instortingen, branden en ziektes – de stille basis van ons dagelijks leven.

Vertrouwen in economisch verkeer
En stel je voor dat je nieuwe wasmachine na een week kapot ging zonder recht op reparatie. De overheid stelt minimumnormen vast en creëert rechtszekerheid. Dit vertrouwen dat transacties eerlijk verlopen en dat er een vangnet is bij problemen, is de smeerolie van de economie. Wie is eigenaar van dat stuk grond? Kan ik er veilig een huis op bouwen zonder dat later iemand anders aanspraak maakt? 

Vertrouwen in standaarden
Van de grootte van een A4'tje tot de stekker in je stopcontact en de oplader van je telefoon, van de samenstelling van medicijnen tot de definities in belastingwetgeving. De overheid (vaak via internationale samenwerking) zorgt voor uniforme standaarden. Dit schept enorme efficiëntie en vertrouwen: je weet wat je krijgt en hoe dingen samenwerken. Je kunt bij verschillende leveranciers kopen die dezelfde standaard gebruiken.

Vertrouwen in de toekomst
En al die uitkeringen dan? Daar levert de overheid toch? Hoewel Sociale Zekerheid vaak gezien als "dienstverlening", organiseert dit vooral vertrouwen in de toekomst. Mensen weten dat er, mocht het misgaan (werkloosheid, ouderdom, ziekte), een basisvangnet is.

Kortom, laten we stoppen met de overdreven aandacht voor de klanten van de overheid. 

Het is "onze" overheid, die voor en met ons een fundament regelt zodat we onderling vertrouwen kunnen hebben. Misschien moeten politieke partijen dat meer vertellen (of beter zelf begrijpen).

De individuele keuze is niet altijd het beste antwoord

 

Een paar jaar geleden werd de eerste rotonde aangelegd in de Republikeinse Amerikaanse staat Kentucky. De staat is tweeënhalf keer Nederland in oppervlakte. Het probleem? Rotondes zijn duur in aanleg (meer ruimte, complexer ontwerp). De overheid moet dat dan allemaal betalen en dat past niet bij de rol die republikeinen zien. Republikeinen zijn vaak terughoudend met publieke uitgaven en dus kost het nogal wat moeite om hen te overtuigen van de wenselijkheid van rotondes. Rotondes reduceren ongelukken vooral door fysieke ontwerp (snelheidsdaling, hoekbotsingen), niet door individuele keuzes (zoals bij kruispunten). Dit kan bij conservatieven weerstand oproepen. Maar collectieve keuzen rond inrichting werken nogal eens beter. Dat zien we vaker.

Kijk naar de wetenschap
Interessant is dat het aantal rotondes groeit in de VS. Een rotonde blijkt geen "socialistische list", maar een keihard efficiënt ontwerp dat levens redt. De discussie blijkt als deze niet gepolitiseerd wordt gewoon gewonnen te worden door de wetenschap. Rotondes roepen aanvankelijk weerstand op, maar na implementatie slaat dit om door tastbare voordelen: minder files, lagere ongevalscijfers, bespaarde brandstof.

Ozempic, Wegovy en Mounjaro
Hoe zou dat gaan met obesitas? In de Volkskrant vandaag pleit Mark van Ostaijen tegen het gebruik van afslankmiddelen  als Ozempic, Wegovy en Mounjaro. Hij stelt “(afslankmedicijnen) bieden ... nu geen effectief antwoord op de oorzaken van overgewicht. Sterker nog, het gemak waarmee afslankmiddelen te verkrijgen zijn, zal die oorzaken niet tegengaan, maar vooral versterken”. Het medicijn haalt noodzaak weg om gezonder te leven. Het zal zwaarlijvigheid verder omvormen van een collectief naar een individueel probleem. Het zal duidelijk zijn dat de rijken hun gewicht dan beter onder controle houden.

Net als bij rotondes gaan de kosten hier voor de baten uit en moet de overheid ingrijpen in iets dat vooral conservatieven zullen zien als inperking van economische vrijheid. Conservatieven hebben liever vrijwillige, individuele oplossingen. Ingrijpen in voedselkeuzes roept het beeld op van een bemoeizuchtige overheid – een diepgeworteld bezwaar. In Nederland zagen we dat al aan Agema. De PVV volgt maar al te graag de frames van de conservatieven. Zij noemde afslankmedicatie een grote belofte, en bezuinigde tegelijkertijd op de gezonde schoolkantine. Typisch conservatief om de individuele oplossing te vinden voor het probleem en de ruimte te houden mensen zelf te laten betalen voor hun “eigen” probleem van overgewicht.

Kijk naar de wetenschap
Maar het mooie van dat conservatieve wantrouwen is: dat vraagt om wetenschappelijk bewijs om partijpolitieke discussies te voorkomen. Lopen progressieve partijen niet te snel mee met collectieve oplossingen voordat bewezen is dat die werken? Progressieve partijen zoals GroenLinks-PvdA en D66 zijn voorstander van actief ingrijpen, terwijl conservatieven (VVD, PVV, BBB) meer terughoudend zijn.

Ingrepen in fysieke omgeving en productie werken
Toch zouden conservatieven wel eens overtuigd kunnen raken van de noodzaak om als overheid in te grijpen. Uit onderzoek blijkt dat de fysieke voedselomgeving wel degelijk impact heeft. Kinderen in gebieden met veel fastfood lopen hoger risico op obesitas. Onderzoeken wijzen uit dat een verbod op nieuwe fastfoodzaken binnen 400 meter van scholen leidt tot daling in jeugdobesitas. Let wel op: Dit werkt vooral in combinatie met ander beleid (bijv. groente-subsidies, fietsvriendelijke infrastructuur, het vraagt wat progressieve stokpaardjes).

Er zijn ook directere ingrepen mogelijk in productie en economie. De suikertax, verbod op transvetten in voeding (voorkomt hartaanvallen), beperken van reclame voor fastfood, het staat allemaal niet voorop bij de conservatieven, maar het kan wel. Wetenschappelijk bewijs wordt steeds helderder. Links én rechts zou overtuigd kunnen raken. En preventie van obesitas bespaart belastinggeld.

Ondertussen nemen de rijken gewoon ozempic, het haalt hun problemen weg en laat de armeren hun eigen problemen oplossen. Rotondes zijn gelukkig wel geaccepteerd in Nederland.

P.S. zie ook https://halbeda.blogspot.com/2025/06/individuele-zorg-of-maatschappelijke.html over  de mentale gezondheid in de samenleving