De Franse slag van besturen

Ik heb niets tegen de Fransen en meen dat de Franse opleiding voor de bestuurlijke elite tot de beste ter wereld hoort. Hoe kan het dan zijn dat Frankrijk niet tot de best bestuurde landen hoort? Ik bedacht dit omdat ik in de Volkskrant een stuk las over de École Nationale d'Administration bestuurders aflevert voor het land. Wat maakt dat die bestuurlijke elite er niet in slaagt beter bestuur te organiseren dan de Nederlanders? Uitstekende kaas maken is toch wat anders dan een land besturen. 

Sociale structuur draagt bij aan bestuur

Het was al de Tocqueville die aangaf dat de democratie in de VS beter werkt dan in Frankrijk. Het zit hem in de kracht van het burgerschap en de sociale structuur. Frankrijk is een centraal aangestuurd land. Daar heeft de Franse revolutie weinig aan veranderd.

Het Franse bestuursdogma gaat er van uit dat als de beste breinen de besluiten nemen dit leidt tot de beste uitkomsten. Dat kan best zo zijn voor wiskundige problemen (of het maken van kaas), het gaat niet op bij het besturen van een land. Misschien is het wel zo dat door deze oriëntatie op de beste breinen de Code Civil (het door de Fransen in Europa ingevoerde burgerlijk wetboek) een grote bijdrage heeft kunnen leveren aan beter bestuur, maar dat geldt niet voor de beste École Nationale d'Administration. Het burgerlijk wetboek richt zich op iedereen en is bruikbaar van arm tot rijk. De ENA is gericht op en voor de elite.

Een land is geen BV, maar een sociale constructie

Een land is een sociale constructie van diverse netwerken die elk bijdragen aan het geheel. Het ene netwerk is sterker en succesvoller dan het andere netwerk en in de uitwisseling van verschillende netwerken zit mogelijkheid tot vernieuwing en verbetering. De rol van de leiding van het land wordt zwaar overschat. 

Als wij in plaats van Marc Rutte Francois Hollande hadden als minister-president (of zelfs Barack Obama), dan zou er in mijn werk, wijk en omgeving niet veel veranderen. Hoogstens zou er sneller een hogesnelheidslijn worden aangelegd. De scholen worden niet beter, de gesprekken met buurtgenoten leiden niet tot sneller ingrijpen als er iets mis gaat of meer leren van goede ideeën van anderen. De rechtszekerheid levert wel een enorme bijdrage aan mijn mogelijkheden om in mijn werk en mijn omgeving te beïnvloeden (vooral het vertrouwen in het samenwerken met anderen).

Ene sociale structuur is succesvoller dan de andere

Kijk je naar de verschillende culturele achtergronden, dan zie je dat in een zelfde land de ene groep met de ene sociale structuur het beter doet dan de andere groep. Is de sociale cohesie sterker, dan weten de leden van de groep meer te bereiken dan als de sociale cohesie zwakker is. Daarom doen Koreanen het in de VS (economisch) beter dan Mexicanen en Mexicanen het op hun beurt weer beter dan zwarten. De vervelende erfenis van de tijd van de slavernij is dat zwarten in de VS zich slechter zelf organiseren. Zelforganisatie was immers bedreigend voor de slavenhouders. Dat is mogelijk de reden dat de winkels in zwarte buurten vaak niet in handen zijn van zwarten, maar van Chinezen of Koreanen.

Welke bijdrage leveren bewoners van een land

Bij het besturen van een land moet je dus veel aandacht besteden aan de vraag of mensen hun eigen groepen kunnen organiseren en zichzelf versterken. Iets wat we in Nederland kennen van de onderlinge waarborgmaatschappijen (verzekeringsmaatschappijen zoals Achmea) en de woningcorporaties. Nu heeft Frankrijk ook sterke onderlinge waarborgmaatschappijen, alleen is het bestuur van het land steeds gericht gebleven op beslissingen aan de top.

Getting to Denmark

Francis Fukuyama noemt de weg naar beter bestuurde landen "Getting to Denmark". Hij ziet Denemarken en Nederland als de best bestuurde landen: sterk gedecentraliseerde landen waarin een groot onderling vertrouwen is in de overheid en in elkaar. Het “horizontale” protestantisme met de nadruk op eigen verantwoordelijkheid in combinatie met de gewoonte om met elkaar te zoeken naar oplossingen werkt beter dan de “verticale” katholieke cultuur. In een horizontale cultuur wordt meer aandacht besteed aan het samen beslissen. Daardoor is in die beslissingen beter meegenomen wat de diverse mensen in de praktijk voor kennis en ervaring kunnen inbrengen.

Mazzel

We hebben in Nederland de mazzel dat we door de polders wel samen moesten bespreken welke dijken aangelegd moesten worden en hoe we samen het onderhoud zouden aanpakken. Onze gerichtheid op handel zorgde ervoor dat we moesten zorgen dat onbekenden ons altijd konden vertrouwen. Terwijl anderen vooral bouwen op familie om een onderneming op te kunnen zetten, konden de Nederlanders het via de uitgifte van aandelen doen. Dat maakte de sociale structuur in Nederland steviger dan een structuur die is gebouwd op een hiërarchisch ingestelde samenleving.

De centraal ingestelde bestuurscultuur maakt het gemakkelijk om te rekenen op de politiek om je situatie te verbeteren. De Noordafrikanen in Frankrijk werden (en worden) daarom nog steeds gezien als een groep waar de politiek wat mee moet. Ze wonen in ghetto's en worden zo geen onderdeel van de toch al zwakke cultuur om zaken zelf aan te pakken. Van het Front National is wat dat betreft geen verbetering te verwachten. 

Beste elitescholen doen hier niets aan

Het is jammer, de beste scholen voor de elite veranderen hier niets aan. (Woede tegen die elite verandert er overigens ook niets aan). Aan een goed bestuurd land moet iedereen een bijdrage (kunnen) leveren. Anders verzint de president iets vervelends en omdat het niet "onze" oplossing is gaan de Fransen de straat op om het tegen te houden. De Franse slag werkt niet meer. 

Mag ik pleiten voor volksverheffing en samen besluiten?