Doe democratie en wederkerigheid

Van Dik Wolfson is de mooie zin “Burgers zijn geëmancipeerd tot tegenspeler van de overheid”. Hij heeft ooit een nota geschreven die verder niet veel aandacht kreeg (andere geschriften gelukkig wel). Maar zijn stelling daarin dat de overheid meer gebruik zou moeten maken van wat hij noemt de informatieve en bindende kracht van wederkerigheid deugt. Dat zal ook nodig zijn in de zogenaamde Doe democratie.

De wens om meer aandacht te geven aan wederkerigheid begint met een simpele constatering. Voorkeuren en omstandigheden van burgers verschillen, mensen zijn geneigd tot kattenkwaad, de een profiteert gemakkelijker dan de ander en maatwerk is mogelijk en wenselijk. Daarom moet er ruimte komen om het ongelijke in vergelijkbare mate ongelijk te behandelen en mensen – publieke dienstverleners zowel als hun cliënten – op hun inzet af te rekenen. “Ruimte op basis van wederkerigheid, binding en rekenschap, in een combinatie van de sterke kanten van recht en ruil”. (lees verder hier)

De Doe-democratie

Ik was sceptisch, maar kan niet anders zeggen: de kabinetsnota over de Doe-democratie is een goed en inspirerend stuk werk. En een zin die we niet moeten vergeten tussen alle mooie voorbeelden is deze “Het is nog veel te vroeg om deze tot algemeen beleid te verheffen, als dat al ooit zou moeten.”.  

Deze genuanceerde reactie is natuurlijk een typische kwaliteit van een ambtenaar. Het gaat er niet om dat de overheid moet “zorgen voor”, maar je moet niet vergeten dat de overheid ook een taak heeft om te “zorgen dat”. En zo weet de nota de juiste weg te houden tussen inspiratie, verandering en betrouwbaarheid. We moeten immers wel opletten dat groepen niet worden uitgesloten en dat er geen gaten vallen. Maar voor je het weet neemt de overheid alles weer over. Dus het is onmogelijk de goede manier vooraf vast te leggen. 

Waarom niets over wederkerigheid en solidariteit?

Het is opvallend dat in een stuk over alledaagse democratie, samen besluiten over publieke zaken dichtbij huis, de woorden solidariteit en wederkerigheid niet gebruikt worden. In de praktijk zal bij burgers die als groep zaken oppakken het woord solidariteit geregeld vallen. Doe mee, laat het niet aan ons over, wees solidair, of niet iedereen kan zoveel doen als wij, je mag best eens wat meer doen voor een ander uit solidariteit. En waarom doen mensen mee aan een eigen kracht conferentie? Uit burgerplicht of uit solidariteit met iemand die niet zelf zijn problemen kan oplossen? Ik denk het laatste.

Maar waarom dan ook wederkerigheid? Dat is omdat solidariteit niet kan blijven bestaan zonder wederkerigheid. Denk aan de oude brandverzekering, waarbij boeren samen geld in een pot stopten om degene die getroffen werd door brand te helpen zijn boerderij weer op te bouwen. Prachtig! Maar wat te doen met mensen die alleen profiteren en niet het hunne doen om te voorkomen dat hun boerderij in brand vliegt? Daar komt de wederkerigheid. De deelnemers vinden dat jij ook wat moet doen om de kosten in de hand te houden. Preventie is dan jouw verantwoordelijkheid om mee te kunnen doen met de verzekering.

Wederkerigheid in onze buurt

Zo is het ook prima bij ons in de buurt als je niets doet aan de tuinen, maar op een gegeven moment krijg je wel scheve ogen als je graag op de buurtfeesten komt en van de tuin geniet, maar niet zelf iets doet. Dat hoeft niet de tuin te zijn of het inkopen van drank, het mag ook het voorzitten van een vergadering of het doen van boodschapjes voor een zieke zijn. Natuurlijk wordt er geen boekhouding bijgehouden, maar onlangs zei iemand die erg veel klust aan de huizen, dat hij dat nog graag wilde doen voor mensen die zich op een andere manier inzetten, maar niet voor mensen die zich alleen zien als klant van de bewonersvereniging. Geen prettige boodschap, maar wel een die anderen ondersteunden. Dat geldt ook voor acceptatie van verschillen: vraag je van anderen om jouw leefwijze te accepteren, dan moet je dat ook van anderen doen.

Je kunt niet mensen verplichten tot het onderhouden van het groen in de buurt of het bezoeken van eigen kracht conferenties. Wat je wel kunt vragen is aandacht voor wederkerigheid. Mensen willen best wat doen voor anderen, maar gaan impliciet uit van wederkerigheid. Dan mogen we ook zeggen dat er gebeurt als mensen die wederkerigheid aan hun laars lappen. Die wederkerigheid van Dik Wolfson is een manier om de ongelijke behandeling van mensen te kunnen beargumenteren.

 

Regels voor ambtenaren

Daarom hier nog een paar regels voor ambtenaren in de netwerksamenleving die meer rekenen op initiatief van de mensen zelf (ontleend aan de tien van Hans Boutellier in Rijksoverheid zkt partner)

1. De basis voor relaties in een netwerksamenleving is wederkerigheid.
2. Maak ruimte, maar geef ook grenzen aan. Zodra een netwerkaanpak de samenleving juist ondermijnt, moet je als overheid ook grenzen durven stellen.
3. Expliciteer verwachtingen (ook naar burgers) Als je duidelijk bent in wat je te bieden hebt, mag je ook wat terugvragen.

Jullie zien: aandacht voor wederkerigheid is onontbeerlijk voor De Nieuwe Ambtenaar. 


P.S. Ik vond nog een aardig voorbeeld van de kracht van wederkerigheid bij een artikel van Jos van der Lans "In Amerika is deze aanpak succesvol onder de naam Housing First. Daklozen krijgen daar eerst een woning, mits zij bereid zijn in die woning alle noodzakelijke hulp te accepteren. Per dag worden op die manier honderden euro’s per dakloze bespaard." (Wederkerigheid werkt beter dan hen opvangen in een voorziening). hier in een pleidooi om niet door te schieten in schema's