Bestuurders met ballen die hun ambtenaren temmen?

Bestuurder met ballen

Bestuurders met ballen gevraagd! In Binnenlands Bestuur van deze week staat een interview met hoogleraar Accountancy Marcel Pheijffer die zich uitspreekt over het Openbaar bestuur. “Bestuurders ontberen financiële kennis”, is zijn constatering. Dat bekt natuurlijk niet, daarom heeft de koppenmaker er “bestuurders met ballen gevraagd” boven gezet. “Je moet het spel hard spelen”, staat er ook nog bij, zodat ik al bijna niet meer verder las, want met macho-praat heb ik niet zoveel. (hier, de kop op internet is anders). Gelukkig heb ik nog even verder gelezen, want de kop is onzin. Ook financiele kennis is het probleem niet.

Terug naar de financiële kennis, die bestuurders zouden ontberen.

Niet afstappen van het idee van lekenbestuur

Moeten bestuurders wel beschikken over voldoende kennis? We hebben lekenbestuur. Een bestuurder heeft een andere rol dan een expert. Een accountant die wethouder wordt, neemt zijn financiële kennis mee, maar dan ontstaat het gevaar dat hij zich ook gaat opstellen als accountant. De details gaan dan alle aandacht vragen en de gemeentelijke accountant en financiële medewerkers worden er vast dol van. Wel erger ik mij wild aan wethouders en raadsleden die denken dat als iets nagerekend is, het ook klopt. Elke bestuurders moet dus in grote lijnen iets weten over financiën. Wat is het baten-lasten stelsel en geen structurele dekking zoeken met incidentele baten, welke risico's lopen de gemeenten, dat is het in grote lijnen. Maar dan de volgende vraag: moeten het macho-bestuurders met kennis van financien zijn? 

Dat is zeer de vraag.

Geen verambtelijkte politici ...

Laten we maar eens kijken naar de provincie Noord Holland. Daar zat een bestuurder met ballen die geen amateur was, maar wat wist van vastgoed: Ton Hooijmaijers. Wat ging daar mis? Hadden de andere gedeputeerden meer de financiën in de gaten moeten houden? Onzin. Het was veel simpeler. Pheijffer zegt het zelf al in het interview: “Als een affiare naar buiten komt, zeggen mensen: “We wisten het wel, hij gedroeg zich als een zonnekoning”. Daar is niet zo heel veel financiële kennis voor nodig, meer gezond verstand en aandacht voor countervailing power.

Daar gaat het om. De bestuurders moeten niet ambtenaren gaan overdoen, want dat is zonde. Ze hebben een heel andere rol, ze moeten sturen en verantwoording vragen. Richting, binnen regels, ruimte, resultaat en rekenschap. Niet zelf gaan lopen uitvoeren, dan is de kans niet alleen groot dat het mis gaat omdat het hier gaat om leken, maar ook omdat corruptie en politieke spelletjes op de loer liggen.

...Maar ook geen politieke ambtenaren

En het ambtelijk apparaat? Daar ontbreekt het misschien niet aan financiële kennis, dat is in elk geval niet mijn ervaring. Wat daar mis gaat is het omgekeerde van bestuurders die experts spelen. Daar gaan de ambtenaren politiek bedrijven. In Amsterdam deed ik ooit een opdracht waarvoor ik verschillende ambtenaren moest interviewen. Daarbij verwezen ambtenaren nogal eens naar elkaar: “die was voorzitter van stadsdeel zus of van partij zo, die wil nog steeds zijn gelijk halen”, of "Hij is PvdA, dan weet je het wel". Iedereen kende elkaars politieke geschiedenis. Vooral veel PvdA, maar ook andere partijen.

Ambtenaren zijn nogal eens lastig voor politici, want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Dat is wel eens een argument voor ambtenaren om niets te hoeven doen. Maar het is ook een zegen. Iemand in het ambtelijk apparaat die nog eerder gemaakte afspraken kent, die weet wat de wet zegt, die weet waarom eerdere interventies niet slaagden.

Richting, ruimte, resultaat en rekenschap

Politici hebben de taak om richting te geven. Ambtenaren om de praktische invulling te verzorgen. Dat moet niet door elkaar gaan lopen. Verambtelijke politici zijn verschrikkelijk, verpolitiekte ambtenaren ook. Het gaat niet om bestuurders met ballen en financiele kennis. Het gaat om je rol goed nemen.