Activerende overheid

Wat kan de overheid wat burgers niet kunnen? Er is veel aandacht voor leuke initiatieven in Nederland. We gaan het groen beheren, besturen de buurthuizen, zetten coöperaties op om eigen zorg in te gaan kopen. Daar is ook behoefte aan, om initiatieven vaart te geven is de bijdrage van bewoners veel belangrijker dan die van de overheid. Je zou bijna zeggen dat Nederland bruist van het initiatief. Maar het zijn vaak initiatieven waar de overheid niet zozeer faalt, maar waar mensen het zelf beter en leuker kunnen. Toch horen we vrolijk over de "terugtredende overheid". Ik ben voor een actieve overheid die mensen activeert in hun eigen belang.

Teveel aandacht voor initiatieven

Voor die initiatieven is veel aandacht, omdat het niet zo goed gaat met de inzet van burgers. Vreemd, want de inzet als vrijwilliger is helemaal niet afgenomen. (SCP grafiek).

Ja, er zijn meer mensen vrijwillig actief. Het percentage vrijwilligers is de laatste jaren geleidelijk gestegen van 24 in 2004 naar 28 in 2012. 

Maar waarom is er zoveel aandacht voor participatie?

• Omdat een belangrijk deel van de mensen afwacht.
  ---> Dat los je niet op door anderen zich te laten inzetten
• Omdat het aantal leden van politieke partijen en maatschappelijke organisaties daalt. De vrijwillige bijdrage is vluchtiger.
  ---> Makkelijker vind je mensen die een buurthuis een likje verf willen geven. Moeilijker vind je mensen om de vaste verantwoordelijkheid voor een opgeruimd buurthuis op zich te nemen.

Kortom de participatie neemt toe, maar blijft onder de maat bij bepaalde groepen mensen en de organisatiegraad neemt af. Geen reden om terug te treden dus.

Waarom wordt nu zoveel aandacht gegeven aan participatie?

1. Omdat de politieke partijen de bevolking niet goed vertegenwoordigen? Dan is het lastig: kerkgangers en vooral ook hogeropgeleiden zijn bij de actieve vrijwilligers oververtegenwoordigd. Dus als niet de politiek de ruimte inricht, maar vrijwilligers, dan blijft een groep ondervertegenwoordigd. Stimuleren van initiatieven is geen oplossing voor dit probleem pas als je gericht stimuleert onder niet-actieven! Hen bijvoorbeeld echt over hun eigen buurt laten beslissen.
2. Omdat de ingrepen van de overheid niet werken als mensen niet zelf ook verantwoordelijkheid nemen? Ook dit is een probleem dat niet opgelost wordt met meer participatie-initiatieven. Het gaat hier meer om het nemen van een eigen verantwoordelijkheid. Dat vraagt nogal wat bemoeizucht van de overheid om mensen in beweging te krijgen.
3. Omdat we moeten bezuinigen? Dan gaat het vooral om het afschuiven van verantwoordelijkheid. De overheid vindt het moeilijk een buurthuis te sluiten en spreekt daarom enthousiast over zelfbeheer. Maar waren die buurthuizen dan opgezet in buurten waar mensen zo goed zelf verantwoordelijkheid konden nemen?

Participatieprojecten niet zinloos, maar wat is de volgende stap?

Het valt op dat de redenen om participatie te bevorderen nogal eens bedacht zijn vanuit het belang van anderen: politieke partijen, of de ambtelijke organisatie. Ik denk dat er heel veel redenen kunnen zijn om participatie te bevorderen. Participatietrajecten zijn heel nuttig. Mensen worden er gelukkiger van. De voorzieningen die je zelf opzet passen beter bij jouw voorkeuren dat de voorzieningen die de overheid opzet. Verder werken projecten die de voorlopers (vaak goed opgeleide mensen) oppakken heel langzaam door naar andere lagen van de bevolking. Prima dus, mits het gepaard gaat met een lange adem.

Activerende overheid

Maar het betekent dat er naast participatie heel veel extra aandacht zou moeten komen voor het activeren van mensen. De overheid zou niet moeten terugtreden, nee, de activerende overheid zou volop in de belangstelling moeten staan. 

Opbouwwerk om mensen die niet tot participeren komen in beweging te brengen, echt gericht op de niet-actieven dus. Dat gaat soms individueel (aan de "keukentafel") maar vaak ook als groep. Het gaat echt om de groep die achterblijft en vereenzaamt. Kijken naar de nieuwe manieren van activeren als dat niet gaat via de Maatschappij tot nut van het algemeen. Misschien maar a la wikipedia een platform bieden? Misschien daarbij ook helpen met de werving van gelden? Misschien mensen bij elkaar brengen, waarbij de een kan voorzitten en de ander dat wil leren? Ik weet het niet zo goed.

Aansluiten op de behoefte en het eigen belang
In elk geval valt er van de jongeren te leren hoe ze daarbij nieuwe media gebruiken. Daarbij zetten ze ongegeneerd mensen in hun whatsapp-groepje: die willen ze ook laten meedoen, dus dan doen ze dat. Dat doen ze uit eigenbelang en omdat ze de mensen die ze toevoegen echt kennen.

Waarom zet de sociale dienst niet ongegeneerd mensen bij elkaar om samen de eenzaamheid aan te vechten (en een baan te zoeken).


Het mooiste voorbeeld vind ik het project in Nieuwegein. "Welzijn als medicijn" heet het voorbeeld van activerend werken. (hier) "Huisartsen zien ze regelmatig in hun spreekkamer verschijnen: patiënten met klachten zonder aanwijsbare medische oorzaak. Die lichamelijke kwalen komen veelal voort uit gevoelens van ongeluk. De oplossing ligt dan ook niet bij de zorg maar bij welzijn, zegt men in Nieuwegein. Daar hebben een gezondheidscentrum en een welzijnsorganisatie de handen ineengeslagen." Dat is nu aansluiten op een behoefte en mensen die niet actief zijn echt iets bieden. Ze komen bij je voor zorg en je biedt ze activiteiten die henzelf echt helpen en beter maken.