Rekenkamer uit de ivoren toren

Op een bijeenkomst over rekenkamers en burgers konden actieve mensen, die in diverse gemeenten ervaringen hadden, praten over gemeentelijke rekenkamers. Het was een onderdeel van een oploop met diverse presentaties rond burgerinitiatieven en doe-democratie. Tot de verbazing van veel leden van rekenkamers waren er nogal wat boze burgers. Het was immers een schande dat rekenkamers niet hadden gezien dat een wethouder geld verspilde, dat de gemeente fors zou verliezen op de grondexploitatie of bij de bouw van een nieuw gemeentehuis zich voor miljoenen had rijk gerekend. Tot een goed debat kwam het niet, toch is er met een goede verbinding tussen rekenkamers en de samenleving veel te winnen.

De aanwezige leden van rekenkamers waren verbaasd. Ze wilden graag uitleggen wat ze deden, maar ze werden bij voorbaat niet vertrouwd. Niet vertrouwd? Zij? Die de gemeente keer op keer op de vingers hadden getikt over subsidiebeleid, programmabegroting, en bouwprojecten die niet goed waren uitgevoerd? Het was slikken voor de leden van de rekenkamer. Natuurlijk zaten daar in de zaal nu juist de “goede” leden die graag verantwoording aflegden en wilden horen hoe ze beter zouden kunnen werken.

Een discussie met de zaal kwam niet op gang. “De zaal” vond dat burgers nu aan het woord waren en toen iemand wilde uitleggen dat uit onderzoek blijkt dat een gemengde rekenkamer (met raadsleden) in de praktijk best onafhankelijk werkt, werd hij streng door iemand in de zaal op de vingers getikt. Het gaat niet aan om burgers ongelijk te geven! Een ander lid van een rekenkamer zei dat hij graag onafhankelijk was, maar wel wilde weten wat de wensen van de gemeenteraad zijn om zo beter draagvlak te hebben. Een ramkoers of negeren levert de rekenkamer weinig op. Direct stond iemand op die vond dat je niet onafhankelijk bent als je luistert naar de wensen van de gemeenteraad. Je moet immers luisteren naar de bewoners!! Ja maar, sputterde een raadslid tegen, de gemeenteraad besluit of ze wat doet met de aanbevelingen.... Het leek of feiten er niet meer toe deden en er vooral woede gekoeld moest worden.

Het legde een kloof bloot tussen de mensen die hun best doen de controle op de financiën te verbeteren en verspilling tegen te gaan en de mensen die schandalen in de kranten lezen. Mijn conclusie was dat de verbinding tussen rekenkamer en samenleving zwak is. Zwakker dan die tussen de politiek en de samenleving.

Betere controle, waar beter naar geluisterd wordt

Zou de controle beter zijn als je een verbinding met de samenleving hebt? Niet per sé, maar het helpt wel om iedereen alert te houden. Je wilt vertrouwen winnen dat de rekenkamer bijdraagt aan goede controle op het systeem. Het is helemaal mooi als burgers kunnen functioneren als ogen en oren bij bepaalde onderzoeken. Er zit daar veel bruikbare kennis. Die zetten ze alleen in als ze erop vertrouwen dat die goed gebruikt wordt. Het simpele feit is ook dat de gemeenteraad beter luistert naar de rekenkamer als de raad weet dat burgers ook luisteren naar de rekenkamer en er vertrouwen in hebben.

Dat vertrouwen ontbreekt nogal. In het algemeen win je vertrouwen doordat mensen de leden kennen en vertrouwen, dat men goede resultaten in het verleden heeft gezien en weet dat die een vaste waarde vormen omdat de rekenkamer steeds bijleert. Hoe kunnen we daar aan werken?

Ik heb als aftrap enkele voorstellen

1. ideeën voor onderzoek ook ophalen bij bewonersorganisaties. Prima om wat ideeën op te halen bij de raad, maar waarom zou je niet wat breder je oor te luisteren leggen?
2. bewoners laten kiezen. Een rekenkamer doet misschien 2 a 3 onderzoeken per jaar. Kun je niet een keer in de vier jaar een shortlist opstellen met inhoudelijk interessante onderzoeken en daar de bewoners uit laten kiezen?
3. visitatie van je werk. Zou je je rekenkamer niet kunnen laten visiteren en op die manier feedback krijgen? Als uit de visitatie blijkt dat je het goed doet, krijg je erkenning. Kunnen zaken beter dan wordt dat ook opgemerkt en daar kan de rekenkamer zijn voordeel mee doen.
4. visitatie van de responsiviteit van de gemeenteraad. De ene gemeenteraad is zeer enthousiast over de controlerende functie van de rekenkamer, de ander vindt het een betweter waar ze niets aan hebben. Dat kan zijn. Zou het niet aardig zijn om een groep burgers eens te laten terugkijken en een burgervisitatie uit kunnen voeren over hoe de gemeente (college en raad) omgaan met de resultaten van de onderzoeken van de rekenkamer?
5. verantwoording van resultaten. Steeds vaker kiezen rekenkamers niet voor het traditionele (gelijkhebberige) rapport, maar gaan ook tussentijdse resultaten, debatten en presentaties een rol spelen. Zo versterken de rekenkamers de lerende functie van de raad. Zou het niet mogelijk zijn burgers hier meer bij te betrekken?

Met deze voorstellen zou de rekenkamer bekendheid en vertrouwen kunnen winnen van het publiek. De rekenkamer krijgt dan meer verbinding met de samenleving en zit niet in een Ivoren Toren (als hij daar al in zat). Ik denk dat de positie van de rekenkamers sterker wordt als burgers meekijken: naar de rekenkamer en naar de reactie op de onderzoeken en presentaties van de rekenkamer. 

Immers: het oog van de meester, maakt het paard vet.