zaterdag 25 juli 2015

Griekenland en de chemicus Van 't Hoff

In Griekenland heerst een evenwicht dat slecht bestuur in stand houdt. Een financiële blik zal Griekenland niet helpen. Een idee van Van 't Hoff helpt begrijpen waarom.


Zoeken naar wetmatigheden
Van 't Hoff bedacht kruisbestuivingen tussen verschillende takken van wetenschap. Hij besefte dat de moleculen in verdunde oplossingen zich wel eens op een vergelijkbare wijze zouden kunnen gedragen als de moleculen in een gas. Zo paste hij wetten van gassen toe op moleculen in vloeistoffen. Die wetten bleken te gelden.Hij ontving in 1901 de eerste Nobelprijs voor chemie Voor zijn ontdekking van de wetten van chemische evenwichten en osmotische waarde in oplossingen.

Natuur streeft naar evenwicht
Een wet die deels naar hem vernoemd is, is het principe van Le Chatelier-Van 't Hoff
"Als in een chemisch systeem een verandering optreedt in concentratie, temperatuur, volume of totale druk, met andere woorden, een evenwichtsverstoring, dan zal het evenwicht zodanig verschuiven dat die verandering tenietgedaan wordt."

De werking van een bufferoplossing steunt op het principe van Le Chatelier – Van 't Hoff. Dit principe is een van de mooiste principes uit de natuur. “Bufferoplossingen bestaan steeds uit een zuur/basekoppel; ofwel een zuur en het zout van zijn geconjugeerde base, ofwel een base en het zout van zijn geconjugeerd zuur”. De reactievergelijking tussen het zuur en de base kan worden gegeven als: 


Voeg je bij zo'n bufferoplossing wat extra zuur toe, dan lost er ook wat extra zout op waardoor de zuurtegraad gelijk blijft. Simpel vertaald streeft de natuur naar een evenwicht. Dit principe zie je elders ook: neemt het aantal muizen toe, dan gaat het goed met de roofvogels, waardoor het aantal muizen weer in de hand gehouden wordt. Neemt het aantal muizen af, dan daalt het aantal roofvogels omdat er minder te eten is en is er meer kans voor de overblijvende muizen.

Buffers in het dagelijkse leven
Ik stap nu over naar de mensen. Het systeem van de buffer komt namelijk ook voor in de mensenwereld. Neem criminaliteit. In een buurt gaat het niet goed, er heerst een intimiderende sfeer, mensen durven niet te praten. Er zijn criminele bendes actief. Pakt de politie een crimineel op, dan grijpt een ander zijn kans. Het oppakken van een enkele crimineel heeft weinig zin, er blijft een 'slecht” evenwicht, dat zichzelf ook herstelt. Aan de andere kant zijn er buurten waar alles goed gaat, mensen kennen elkaar en groeten elkaar. Komt er een criminele bende in de wijk, dan reageert iedereen en de politie heeft de boel snel onder controle. Het “goede” evenwicht herstelt zichzelf. In de woorden van Van 't Hoff: een verstoring verschuift het evenwicht zodanig dat de verandering teniet gedaan wordt.

Griekenland en slecht bestuur als buffer
Een lange inleiding voor het bespreken van de gang van zaken in Griekenland. In Griekenland was lange tijd een vrij hoge overheidsschuld. Dat was vreemd genoeg eigenlijk geen probleem. Ook de VS had lange tijd een heel hoog tekort. Heel lang was de schuld van de VS en van Griekenland geen probleem. Totdat plotseling het evenwicht verstoord is en het heel moeilijk is om weer op het oude niveau te komen. De schuld van Griekenland moet niet met 20% verlagen om weer terug te komen, maar moet met wel 80% verlaagd worden om er weer bovenop te komen. Vroeger paste Griekenland de valutakoers aan, waardoor het inkomen van de Grieken ineens lager was en het bestuur weer een tijdje doorkon, maar ondertussen de gemiddelde Griek verarmde. Nu kan dat niet meer en is er veel aandacht voor Europa en de euro. Maar dat is niet het fundamentele probleem. 

Nu blijkt dat de slecht functionerende overheid in Griekenland veel belangrijker is. Daar zit de werkelijke buffer. En ook dat is een slecht evenwicht, maar dat er in de loop der jaren zo'n evenwicht is ontstaan is logisch. Er is geen goed raadpleegbaar kadaster, maar er zijn mensen die baat hebben bij die slechte raadpleegbaarheid en een slecht functionerende belastingdienst. Dat maakt het moeilijk om de gang van zaken te doorbreken. Dat gaat veel verder dan alleen de automatisering van het kadaster en de belastingdienst. Kijk eens naar de afdwingbaarheid van je recht in Griekenland. 

 Reden voor de burgemeester van Athene om te pleiten voor het vergaand decentraliseren en in feite in te zetten op stadsstaten, waarmee de oude klassieke polis terugkomt. Geen gek idee om het slechte evenwicht van Griekenland zo fundamenteel te verstoren en de zaak weer op te bouwen.

Griekenland, is een voorbeeld van verstoord evenwicht dat snel zal terugvallen naar het oude evenwicht. Er is een buffer. Wat nodig is, is de democratische gezindheid om minderheden rechten te geven en een onafhankelijke rechtspraak versnellen om die afdwingbaar te maken, een ombudsman die het ambtenarenapparaat de nagels onder het bloed vandaan haalt, een Raad van State die zeurende burgers gelijk geeft. Duidelijkheid over eigendomsrecht en afdwingbaarheid van je recht. Het bouwen van stevige instituties is belangrijker dan geld. Zet je dat niet door, dan zakt Griekenland terug in het oude evenwicht. 

Rare ideeën
Toen Jacobus van 't Hoff solliciteerde als leraar scheikunde werd hij afgewezen, omdat hij met doosjes met kristallen in zijn zak liep. De man werd in Nederland niet gewaardeerd om zijn rare ideeën. Maar hij ontving wel de Nobelprijs, vooral omdat hij wetmatigheden vond rond evenwichten die in de ene situatie beschreven waren en toegepast konden worden in de andere situatie.

De wetmatigheden in Griekenland zijn belangrijker dan een kwalitatief oordeel over het terugbetalen, het een tijdje uitstel geven of goede adviezen geven. Het evenwicht moet echt veranderen, want er heersen Van 't Hoffiaanse buffers. Dat kost inzet en tijd. Dat lukt alleen als de politiek overal in Europa probeert fundamentele steun te krijgen voor het scheppen van nieuwe evenwichten in Griekenland.

Terugbetalen is dan niet het perspectief dat we voor Griekenland moeten zoeken. Rare ideeën, geef ik snel toe.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten