Democratie is schipperen en ergens heen gaan

Voorpagina Appèl D66

Het is 50 jaar geleden dat D66 ontstond uit "verontrusting over de ernstige devaluatie van onze democratie". Ik heb een A4-tje ingezonden voor het nieuwe appèl voor een vitale democratie van de NRC. (Hier de oproep in de nrc) Ik raad iedereen aan in eigen kring er over te praten en elkaar tegen te spreken om een echte dialoog te krijgen. Hoe ziet vitale democratie er uit en wat kan jij bijdragen? 

Angst voor populisme

Het valt mij op dat het onderwerp in mijn kring leeft. Enthousiast komen er pleidooien voor de afschaffing van de Eerste Kamer of voor referenda, maar ook voor meer "slow-democracy". Bij de een zit de angst voor het populisme er diep in, bij de ander overheerst juist de indruk dat één keer in de vier jaar stemmen te weinig is. Mensen hebben geen hoge pet op van de kwaliteit van politici en zeker niet van bestuurders. Ze zijn ervan overtuigd dat het beter kan, maar niemand staat te trappelen om de politiek in te gaan, want tegenwoordig krijg je veel over je heen.

De een vindt dat het allemaal te traag gaat als je ziet dat een wet gemiddeld 375 dagen behandeling nodig heeft, de ander vindt dat er teveel in wetten wordt vastgelegd en dat er snel gehandeld moet worden. De volgende wil juist meer tijd om tot je te nemen wat er gebeurt en daar goed op te reageren. En vervolgens gaat het over “pleur op” of het Oekraïne-referendum en hoe alle prominente tegenstanders zichzelf in de kijker hebben gezet om in de Kamer te kunnen komen. Het gaat over de Tweede Kamer en de regering.

Concrete problemen met tegengestelde belangen

Maar gaat democratie wel over de Tweede Kamer? Een interessante observatie die een vriend inbracht ging over de vluchtelingen die ergens in Nederland een huis moeten hebben. Het gaat om duizenden mensen die aan het werk willen, die ergens moeten wonen, die Nederlands moeten leren en die zich moeten settelen in Nederland. Daar wordt heel algemeen over gesproken en er wordt over het land verdeeld. Hoe kunnen de politici daar over praten als ze geen flauw benul hebben hoe het is om vluchteling te zijn of in een buurt te wonen waar bijna geen woning meer beschikbaar komt voor vrienden en bekenden omdat die vluchtelingen geplaatst moeten worden?

Ik was een tijd geleden bij een woningcorporatie in Wassenaar. Wassenaar is natuurlijk bekend van de mooie villawijken. Allemaal koopwoningen, dus daar is niets beschikbaar voor vluchtelingen die in Nederland mogen blijven. Maar ver van de mooie villa-wijken staan ook sociale woningen en die wijken worden dus geconfronteerd met de komst van vluchtelingen. De vluchtelingen hebben niets, mochten nog geen Nederlands leren of kregen wat hulp van vrijwilligers. Achter de ramen wordt een deken opgehangen als gordijn. Een baan is er niet.

Naast hen wonen mensen die misschien kinderen in huis hebben die een woning zoeken. De buren hebben tegenwoordig geeneens gordijnen meer en zijn niet aan te spreken. De buurt is veranderd door de komst van andere culturen en de bewoners hebben nauwelijks tijd om te wennen aan de veranderingen. Voor de schaarse banen staan nieuwe Nederlanders te trappelen is de indruk.

Zelf oplossingen zoeken voor ingewikkelde problemen

Over deze problemen gaat de democratie dus. Hierover willen we niet dat een aristocraat besluit of een expert of een dictator, maar we willen dat wij er zelf over kunnen nadenken en een bijdrage aan de oplossing leveren. Verschillen in belangen: verschillende groepen willen wonen in een beperkt aantal woningen. Verschillen in cultuur: veel mensen hebben evenzoveel verschillende manieren om hun wensen te uiten. Weten wat er echt in zo'n buurt speelt. Zoeken naar manieren om een oplossing te vinden. Niet te snel de handen tellen om een beslissing door te drukken, maar zo lang mogelijk te wachten met stemmen en zo veel mogelijk te zoeken hoe je de belangen kunt overstijgen. Horen wat de ander zegt en er achter komen wat die bedoelde. Dit komt niet bij de Tweede Kamer.

Een woningcorporatie probeert mensen met elkaar in gesprek te laten zijn. Vluchtelingenwerk zoekt vrijwilligers om mensen wegwijs te maken. De huurdersvereniging heeft een gemotiveerd bestuur dat aandacht vraagt voor de problemen van de zittende huurders. Het zijn vaak 65-plussers die hier meestal nog tijd in willen steken. Zij weten hoe de huurders die er al jaren wonen aankijken tegen Polen, Marokkanen, Turken, Ghanezen, Syriërs.

Associatieve democratie

Onze democratie is een associatieve democratie. Met diverse verenigingen, organisaties, instellingen en individuen die zoeken naar manieren om de samenleving in te richten. In associaties verenigd zoeken we samen. Dat gebeurt al eeuwen op die manier.

Rond de Gouden Eeuw kwamen mensen naar Nederland omdat er hier godsdienstvrijheid was. Maar die nieuwe Nederlanders moesten ook een huis hebben en in armere buurten ontstond ruzie. De buurtrechter werd toen geïntroduceerd. Die sprak recht in de buurt en mensen konden zien hoe dat ging. De emoties liepen hoog op en de mensen zagen hoe de rechter daarin een weg zocht van waarheidsvinding en regels waar men zich aan moest houden. De rechters konden overlastgevers gelasten zich voortaan te gedragen. De buurt kon zien hoe deze rechters met wijsheid probeerden te achterhalen wat het conflict was, wie wat had gedaan. Hij kon ook zeggen dat men maar in gesprek moest. De buurtrechter zat dus niet in Den Haag in het Vredespaleis, maar in de buurt. Daar leerden de mensen hoe ze zelf ook konden omgaan met conflicten, zoals de mensen dat nu nog leren van de rijdende rechter. Zelf op een vredelievende manier samen problemen oplossen leerden we in de buurt: geconfronteerd met tegengestelde belangen. 

En wat gebeurde er als er een overstroming dreigde? Dan moesten alle belanghebbenden over hun schaduw heen springen, want als je het niet eens kon worden, kon je polder onder water komen te staan.

Meer dan honderd jaar geleden kwamen er corporatieve ziekenfondsen. In 1893 richtte Coöperatie De Volharding een eigen ziekenfonds op: Azivo (Algemeen Ziekenfonds de Volharding). Ze wilde een einde maken aan de slechte behandeling van haar leden. Ze gingen dus zelf aan de slag en gaven zelf aan wat de standaard was voor goede zorg. Niet alle artsen voldeden aan de standaard. En de artsen verdienden volgens het Azivo teveel. Dit leidde tot het in dienst nemen van eigen huisartsen. Zo konden de leden zelf afwegingen maken tussen de kosten en de baten. Artsenorganisaties reageerden daar weer op. 

De zorg die we nu hebben is echt niet door ministers van Volksgezondheid opgezet en ook niet door de Tweede Kamer bedacht. En de oplossingen voor al die vluchtelingen in buurten vinden ze daar ook niet.

Demos zijn wij: schipperend tussen belangen en oplossingen

Demos zijn wij. Wij bepalen graag mee wat er gebeurt. Maar terugkijkend in de geschiedenis doen we dat niet door te stemmen. We doen het door te schipperen tussen organisaties met elk hun belangen en in de belangen een uitweg vinden. Schipperen is niet zeggen wat er moet gebeuren, maar zien wat er gebeurt, klippen omzeilen en ergens heen gaan. Soms ten koste van bepaalde groepen, soms ten voordele van iedereen. Laverend heen en weer en toch vooruit gaan. Altijd met emotie, maar ook vaak met wijsheid waardoor we verder kwamen.

Vitale democratie op straat, in je buurt, op je werk

Dat is de vitale democratie. Op straat, in je buurt, op je werk, zoekend naar oplossingen voor problemen tussen mensen. Soms vanuit een onmachtige positie. Altijd bevlogen. En als we verder kwamen was dat door wijsheid toe te voegen aan de emotie en nuances en kansen te blijven zien. Dat is dan ook mijn idee voor de democratie. Die maken we niet in Den Haag, hoewel ik daar in mijn A4-tje (pdf-file) mooie ideeën voor heb .

Het inbrengen van wijsheid en nuance in de democratie. Wij zijn de demos en wij moeten dat niet delegeren aan onze politici.