Vader staat of eigen kracht?

Onze kinderen hebben elk een eigen kamer en op zolder is er ook een ruimte voor alle kinderen. Opruimen is zowiezo een probleem, maar de gezamenlijke ruimte opruimen helemaal. De een heeft het ene laten slingeren, de ander het ander en als er iets van de gezamenlijke dingen kapot is, voelt niemand de neiging de reparatie op zich te nemen. Het is een bekend gegeven: ik heb die troep toch niet gemaakt, in mijn eentje kan ik het niet, de ander moet eerst iets doen of als ik het doe hoeven de anderen minder te doen dan ik. Het komt er op neer dat de ouders hier een taak op zich nemen.

Het zijn deze gemeenschappelijke ruimten  die over de hele wereld problemen opleveren en niet alleen op onze zolder. Het gaat hier om common grounds. Iets dat van iedereen is, is vaak van niemand. Commons verwijst naar de culturele en natuurlijke hulpbronnen toegankelijk voor alle leden van een samenleving, met inbegrip van natuurlijke materialen zoals lucht, water, en een bewoonbare aarde. Deze middelen worden in gemeenschappelijk bezit gehouden, niet in particulier bezit.

Overheid en gemeenschappelijk bezit
De overheid is zo'n beetje uitgevonden om met deze problemen om te gaan, maar heeft langzaam de taak op zich genomen alsof de overheid van bovenaf over deze zaken kan beslissen. Hoewel de zienswijze vaak handig is, gaat ze toch niet helemaal op. De overheid is dan de deus ex machina die problemen oplost. Ze verlost ons van zwerfvuil, ze pakt de vervuiling aan en ze zorgt voor schoon water.

Nu de overheidsbuidel leeg raakt, blijkt het erg lastig om ons te verlossen van zwerfvuil en alle andere buurtproblemen. Wat er eigenlijk gebeurde was dat de overheid onze troep opruimde en dat wij als kinderen daar aan gewend zijn geraakt. Op het moment dat er bezuinigd wordt, moeten we zelf gaan schoonmaken. Probleem is nu dat we helemaal de manier kwijt zijn geraakt om gezamenlijk afspraken te maken. Dat betekent dat sommigen taken op zich nemen, terwijl anderen als free rider niets doen. En het betekent dat de mensen die overleggen over wat er moet gebeuren bepalen wat er gebeurt. Terwijl in de politiek nu juist afspraken waren gemaakt om iedereen vertegenwoordigd te laten zijn.

Het zeer gemakkelijk hanteerbare model van de participatieladder is daarom eigenlijk principieel fout. Mensen worden geïnformeerd, mogen meepraten, adviseren, co-produceren, mee-beslissen. Ja, het past prima bij de manier waarop de huidige overheid en burgerparticipatie is vormgegeven. Maar het past niet in een model waarbij de verantwoordelijkheid weer door de samenleving genomen wordt. Het gemeenschappelijk bezit wordt in deze visie niet ons gezamenlijk bezit, maar overheidsbezit waar de bewoners over mogen mee-beslissen.

We zijn verleerd om om te gaan met commons. Ik merk in de praktijk hoe lastig het is. De schoonmaak van ons eigen buurthuis (van de bewoners, zelf bekostigd) gebeurt door de bewoners zelf. Eens in het half jaar heb je schoonmaakdienst. Maar sommigen gebruiken het buurthuis nooit, die willen niet schoonmaken. De vraag komt op of we hen niet over moeten slaan, maar ook dat geeft commotie. Dan gaan ze dadelijk wel de feesten, de borrelavonden of de culturele avonden bezoeken, moeten we hen dan wegsturen? En wekt het hen niet laten meedoen juist niet nog meer een segregatie op? Eigenlijk is het buurthuis niet helemaal van de bewoners die er nooit komen, zo voelen ze het niet, ze betalen er slechts noodgedwongen aan mee.Terwijl anderen hen zien als free riders als het om schoonmaken gaat. 

Dat zijn vragen die we op meer algemeen niveau terug zien. Op het moment dat de overheid taken afstoot naar de samenleving is precies dat aan de hand. Het is dan alsof wij niet de baas zijn van de politici. De parlementaire democratie is geen institutie gebaseerd op hiërarchische gezagsverhoudingen. Bij onze zolder wordt dat opgelost door de kinderen uit huis te laten gaan: zij zetten eigen huishouding op en maken zelf eigen keuzen.

Bezuiniging als kans voor meer eigen kracht?
Het afstoten van taakjes naar buurten suggereert dat de bezuinigingen een kans zijn: een “nu we geen geld meer hebben mogen jullie het zelf doen”. Alsof de ouders ons als kinderen opdragen nu zelf de rommel op te ruimen. Je kunt dus ook niet een buurthuis overdragen aan de buurt. Wel kun je als buurt het naar je toe halen, of bij sluiting kijken welke voorziening je als buurt wilt en of het hebben van een buurthuis belangrijker is dan andere voorzieningen.

Bezuiniging is eigenlijk de slechtste start om taken over te dragen aan buurten. Het lijkt teveel op koude decentralisatie van voorzieningen zoals ook van rijk naar gemeenten is gebeurd. De 'ouder' beslist, het kind voert uit. Dat is geen Eigen Kracht, maar Uitbesteden aan de Onderdanen.

Burgerbegroting
Een betere start zou kunnen zijn om te werken met participatory budgeting, een burgerbegroting. Participatieve budgettering - ook wel de Burgerbegroting genoemd -  is gestart in Porto Alegre en bouwt de begroting op vanaf de basis in plaats van top down. Er is sprake van 4 stappen: 1) De gemeenschap bekijkt welke uitgaven prioriteit hebben en vaardigen mensen af om dat te bepleiten 2) Budget afgevaardigden ontwikkelen voorstellen, met de hulp van deskundigen 3) De lokale bevolking stemt over welke voorstellen doorgaan tot 4) De stad werkt de beste voorstellen uit. 

In deze opzet verandert de taak van de gemeenteraad. De belangrijkste functie van de gemeenteraad is de vraag van elke wijk te verbinden met de beschikbare middelen. Vervolgens keurt de gemeenteraad wel de totale gemeentelijke begroting goed. De resulterende begroting is bindend, de gemeenteraad kan wel voorstellen doen, maar niet zelf de begroting veranderen: dat kunnen alleen de wijken.

Niet voor niets gooit dat de hele Gemeentewet overhoop. De kinderen zetten hun eigen huishouding op! Dat is moeilijk te verenigen met het huidige stelsel, de huidige politieke partijen en politici. We zullen het daarom moeten doen met kleine stapjes. Dat kan ook, misschien is Porto Alegre op zijn minst een mooi uitzicht om naar toe te wandelen. Een eigen huis van de democratie.