Apartheid is nog levend

Vandaag wordt Mandela begraven. En gisteren stond al een nieuw pleidooi voor apartheid in de Volkskrant. Nou ja, pleidooi voor apartheid? Het heet een pleidooi om bij politieke vragen de onderbuik serieus te nemen. Dat is op zich een niet te bestrijden pleidooi. Het is altijd van belang om de onderbuikgevoelens serieus te nemen. Maar moet je daar ook onderbuik-beleid mee maken? En is genetische drift ook al een ethische overtuiging om anderen uit te sluiten? Daar pleit de schrijver wel voor.

Mensen worden gedreven vanuit egoistische genen. Daardoor geven ze meer om hun kinderen, broers, zussen, neven en nichten. Gelukkig is de samenleving wat verder dan alleen die driften. Elke vitale samenleving heeft iets om die driften te beheersen. Het gebod "Gij zult niet doden" is een mooi voorbeeld daarvan, of het wat simpelere "Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet".

Het nare is: het verhaal in de Volkskrant klinkt zo netjes en evenwichtig. De schrijver spreekt over de rechten voor chimpansees en weerstanden bij de bevolking. Hij gaat in op arbeidsmigranten, waarvan de komst in grote getale de cohesie in de samenleving kan verstoren. Hij haalt Thatcher aan die zei: Er bestaat niet zoiets als samenleving; je hebt mannen en vrouwen en je hebt families. Dat laatste valt te betwijfelen, ik denk dat een samenleving wat anders is, maar goed. Dan zegt hij dat in ethische discussies intuïties genegeerd worden. Allemaal best.

Maar dan. "De balans tussen twee bronnen van ethische overtuigingen is uit evenwicht geraakt". De genetische drift (alleen rekening houden met mijn eigen bloed) wordt al een ethische overtuiging genoemd. Terwijl het begint als een pleidooi om met ethische debatten ook rekening te houden met draagvlak en gevoel, wordt de tekst een pre-apartheids-pleidooi met driften als ethische overtuiging.

Het pleidooi van Henk Verhoeven gaat helemaal niet op in op apartheid. Maar hij stelt wel: "Het is een fundamenteel recht van elke gemeenschap om te beslissen wie er lid wordt en wie niet". Combineer dat met de vergissing dat de genetische drift en onderbuik een ethische overtuiging is en je bent ver weg! Van driften naar rechten. Dat gaat al wat verder. Waar stopt die overtuiging? De schrijver laat hier steken vallen die hij niet had willen laten vallen. Hij is tegen apartheid en meent dat ethiek de intuïtieve biologische wortels moet ontstijgen. 

Henk Verhoeven: laat zijn stuk niet verkeerd gelezen worden: Hier.

P.S.  De schrijver heeft mij benaderd en gaf het volgende aan: "Kern van mijn betoog in de Volkskrant is dat systemen van ethiek, moraal en recht hun basis vinden in evolutionair gevormde instincten, en later toegepast worden op grotere sociale verbanden zoals landen en uiteindelijk misschien zelfs de wereldgemeenschap. Dit is goed (..laat daar geen misverstand over bestaan..), maar vraagt wel dat politici, filosofen en rechtsgeleerden die deze stap maken, zich realiseren dat niet iedereen hen in dit abstractieproces kan volgen en dat het een slechte zaak is wanneer ethiek gebaseerd op ons primaire gevoel, en ethiek zoals vastgelegd in formele (en soms daardoor abstracte) systemen hun onderlinge verbinding verliezen. Mijn Opiniestuk is niets meer dan een oproep dit te voorkomen." en "Uiteraard ben ik tegen apartheid, en net als vrijwel iedereen beschouw ik Nelson Mandela als één van de grootste voorbeelden uit onze moderne tijd"