Zichtbare wederkerigheid en zichtbare solidariteit

Solidariteit is “Het bewustzijn van saamhorigheid en bereidheid om de consequenties daarvan te dragen.” Denk aan de oprichting van de eerste brandverzekeringen, onderlinge waarborgmaatschappijen. 

In de onderlinge waarborgmaatschappijen was de verzekering eigenlijk een pot met geld, waar leden een beroep op konden doen in tijden van nood. Brand op de boerderij was iets dat elke boer kon overkomen. De boeren zijn solidair met boeren die door brand getroffen worden. Dit gebeurt uit welbegrepen eigenbelang: omdat men wil dat men ook geholpen wordt als de nood henzelf treft. De beheersing van het eigen gedrag hoort daar vanzelfsprekend bij: wie met vuur speelt weet dat hij daarop aangesproken zal worden. Je mag niet onvoorzichtig worden omdat die pot met geld er is. Dat is de wederkerigheid in het systeem van solidariteit: we betalen voor de mensen met pech, maar mensen met pech zorgen dat de pech zoveel mogelijk voorkomen wordt. Draagt elkanders lasten.

Want het geld is van ons allemaal. Solidariteit vraagt betrokkenheid met elkaar (inleving in de problemen) en wederkerigheid (de bereidheid van de ondersteunde om de kosten niet te laten oplopen)

In een geïndividualiseerde samenleving is solidariteit moeilijk te organiseren. Terwijl solidariteit een heel menselijke eigenschap is komt het organiseren van solidariteit meer onder druk te staan. En het is niet alleen individualisering. Dit zijn de 5 trends die solidariteit onder druk zetten:

• Individualisering, wat inhoudt dat er meer behoefte is aan meer keuzevrijheid
• Informalisering, wat betekent dat de verbanden tussen mensen losser worden
• Informatisering, die zorgt voor veranderende interactie
• Internationalisering, die zich uit in migratie, en een grotere invloed van Europa
• Intensivering, wat betekent dat er een hogere waardering is voor beleving en gevoel

Solidair met hullie???

Probleem met “ons” is dat er ook een “hullie” is. We zijn solidair met anderen waar we een gevoel van saamhorigheid mee hebben. We zijn dus solidair met (afhankelijk van wat je zelf bent) socialisten, arbeiders aller landen, uit Frankrijk en Portugal voor katholieken gevluchte protestanten, met collega's, klasgenoten en andere mensen uit een groep waar we ons zelf toe voelen horen, die ellende ondervinden.

De solidariteit met Syriërs, Somaliërs of gewoon mensen die arm en hongerig zijn en hier een toekomst willen vinden is wat anders: we kennen die mensen niet, ze hebben niet ons geloof en onze waarden: er is geen saamhorigheid. We weten niet wat zij doen om de kosten te beperken en in de krant lezen we over een ontevreden Somaliër die klaagt over de opvang of een vluchteling die zijn hand niet thuis kan houden en er is dan weinig basis voor solidariteit, alleen een juridisch verhaal over asielrecht.

Kan de overheid solidariteit nog organiseren?

De solidariteit wordt inmiddels georganiseerd door de overheid. De mensen die geen werk hebben krijgen een uitkering, mensen die ziek zijn kunnen zorg vergoed krijgen en mensen die vervolgd worden krijgen hier asiel. Mijn stelling: die anonieme solidariteit is onhoudbaar. Door de 5 i's: individualisering, informalisering, informatisering, internationalisering en intensivering verdwijnt de steun voor anonieme en automatische solidariteit.  

De geindividualiseerde samenleving zal daarom streng worden. Mensen willen strenger checken of mensen wel echt vluchteling zijn, gaan mensen tegenhouden die niet bij 'ons' passen, gaan checken of mensen die een beroep doen op zorgvergoeding die ook echt nodig hebben. Want mensen houden wel van solidariteit en willen dat terugzien in de samenleving. De overheid die dat via een niet zichtbare manier checkt is niet genoeg. Tegenover de bureaucratische en juridische regels staat boosheid over dat ene individu die een verhaal in de krant bezorgt.

2016 wordt het jaar dat de solidariteit nog steviger onder druk staat. Tegelijk snakken mensen naar solidariteit. In de zorg, rond de opvang van armen en zelfs de zorg voor mensen die lijden onder oorlog. Dat lijkt mij de opgave voor de politiek van 2016: zichtbare wederkerigheid en zichtbare solidariteit. Solidariteit moet weer van ons worden!

Nog steeds leuk: mijn essay voor de NPCF uit 2007: hier