Mechanismen om domme en onwetende besluiten te voorkomen.

Laat ik het maar hardop zeggen. Soms gedraagt een groep zich dom en hebben onverantwoordelijke hitsers de kans om de mening van de groep een kant op te sturen die niet alleen niet overeenkomt met mijn mening, maar (erger) gewoon dom en ongeïnformeerd is. Hoe kun je dan toch democratisch besluiten? 

Eerder heb ik aandacht gevraagd voor deep democracy en sociocratische besluitvorming. Bij deep democracy en sociocratisch besluiten is er veel aandacht voor de kennis en argumentatie van minderheden. Maar zijn die minderheden wel in de vergadering aanwezig? Bij een burgerjury of een G1000 is het de bedoeling door loting een groep bij elkaar te krijgen die een goede afspiegeling is van de bevolking. Want de vertegenwoordigende democratie is al lang niet meer een afspiegeling van de bevolking.

Onwetendheid is tijdelijk ...

Ook in zo'n groep kunnen domme besluiten genomen worden. Bijvoorbeeld bij de Utrechtse burgerjury over het energiebeleid werd daarom eerst ruim de tijd genomen om de groep zich te laten informeren. Onwetendheid is tijdelijk.

...denkfouten zijn hardnekkiger

Een van de stellingen van Edward de Bono is dat de meeste denkfouten waarnemingsfouten zijn. “Verwarring is de vijand van goed denken”. En dat is niet nodig. Belangrijkste oorzaak van verwarring is alles tegelijk willen doen. Daarom is een hulpmiddel nodig om vraagstukken waarover een besluit genomen moet worden op een goede en brede manier te benaderen. Hij ontwierp daarvoor de zes denkkaders. 

Wat weten we? Wat is er werkelijk aan de hand?

Door die denkkaders uitdrukkelijk bij verschillende mensen te beleggen kijkt het geheel beter naar het probleem, de informatie, de waarden en belangen.

• Driehoekig kader: dit kader zoekt helderheid wat, waarom, waar?
• Cirkelvormig denkkader: dit kader zoekt juistheid via gezag (op basis van welk gezag nemen we dit aan?) of door verificatie, is onze informatie juist?
• Vierkant denkkader. Dit kader zoekt de mate van vooringenomenheid. Deze persoon let op vooringenomen taalgebruik. Deze kijkt naar woorden als “achterhaald”, “belachelijk” die de feiten kleuren.
• Hartvormig denkkader: dit kader kijkt naar belangen. Welke zaken zijn van belang en waarom? (Algemeen, bijzonder)
• Ruitvormig denkkader: kijkt naar de waarde van informatie. Menselijke waarden, organisatiewaarde, innovatie, ecologische waarde.
• Rechthoekig denkkader: kijkt naar het resultaat. Wat is de conclusie

Streven we naar een eenduidig doel of resultaat? Gebruik de driehoek. Zoeken we betrokkenheid? Gebruik het hart. Laten we ons leiden door onze vooringenomenheid? Kijk via het vierkant.

Zes hoofddeksels om beter te besluiten

Ook de zes hoofddeksels van De Bono (iets bekender) helpen om helderheid te scheppen in verwarrende discussies. Bij de denkende hoofddeksels krijgen mensen rollen in een discussie. Degene met de witte hoed moet neutraal zijn en terugkeren naar feiten en cijfers. Iemand met een gele hoed moet positief speculeren: waarom is dit idee een goede kans, waarom leidt dit tot een goed resultaat? Een groene hoofddeksel dwingt tot creatief denken en zoekt een nieuwe vergelijking of een andere invalshoek. De zwarte hoed is de negatieve inbreng: de advocaat van de duivel die zoekt naar fouten en denkkronkels. De blauwe hoed is van de dirigent die het denkproces teruggeleid naar waar de groep over moest besluiten, wat eigenlijk het probleem was. Deze geeft bijvoorbeeld samenvattingen.

De rol van de voorzitter is overigens daarbij heel belangrijk. 

Als de elite niet meer beslist, moet iedereen leren besluiten

Het is niet meer zo dat een kleine elite kan beslissen. Maar doordat iedereen (in grote getale) mee wil doen, komen er ook weer mechanismen terug uit de Middeleeuwen. Besluiten op basis van dreiging en wapengekletter, mensen verketteren. Kennis van goede manieren om samen te besluiten helpt. Organiseer je eigen tegendenkers.