Is Nederland bestand tegen het denken in afkomst en religie?

We hebben onze mensen niet meer aan een draadje hangen. Dat gevoel schoot mij weer eens te binnen na het lezen over de aanslagen in Zweden en, heel anders, in Engeland. Hoe goed is deze individualistische samenleving bestand tegen moedwillige verstoring door fundamentalistische radikalen of boze gefrustreerde jongeren? We zullen moeten bouwen aan gemeenschappen als antwoord op de verstoringen.

Zijn we bestand tegen het denken in afkomst en religie?

Als je van een afstand kijkt zie je het soms beter. Een verhaal over Serviërs in de Balkan is mij altijd bijgebleven. Daar was een klein dorpje waar Serviërs en Kroaten in vrede met elkaar leefden. Ik stel mij voor dat de Kroaten en Serviërs die er woonden net zo'n gevoel hadden Serviër of Kroaat te zijn als ik heb om Fries te zijn. Plotseling komen er Serviërs van buiten die terreur uitoefenen, Kroatische vrouwen verkrachten, alles aanvallen wat niet Servisch is. Is het dorp daartegen bestand? Het blijkt van niet.

De Kroaten zien de buren plotseling weer als de Serviër die ze zijn, en koelen hun woede. De buren hebben geen andere keuze dan te erkennen dat ze Serviër zijn en verenigen zich met andere Serviërs. De vrede van een paar dagen terug lijkt wel eeuwen geleden, de rust keert niet meer terug. Geweld lijkt al snel heel gewoon en iets dat al eeuwen bij de regio hoort.

“Jullie, met je Moskeeën zijn van alles de schuld” staat boven het artikel over geweld in Stockholm. Sterke quote die toont hoe explosief dit is. Het vraagt immers heel veel zelfbeheersing om niet in de val te trappen van generalisering, zeker niet als Al Qaida en de PVV er alles aan doen om de tegenstelling Islam – het westen aan te scherpen en de boel op te jutten.

Ook onze samenleving is hier nauwelijks tegen bestand. Waarom zou je even rust nemen en nadenken voor je reageert als er geen gezaghebbende leiders zijn, geen instituties zijn die disciplineren? Nederland is niet meer georganiseerd, maar geïndividualiseerd. Dat vraagt van elk individu rust voor de reactie, eerst denken dan doen. Maar dat incasseringsvermogen lijkt ook weg. En als mijn huis in de fik gestoken zou worden, louter omdat ik een Friese achternaam heb, zou ik niet Friezen om mij heen zoeken om wraak te nemen of mij op zijn minst te beschermen?

Andere leiders, sterke gemeenschappen

Tegelijk zijn er best leiders, lees opinieleiders, die veel invloed hebben. Het is best mogelijk: eerst kijken op twitter en dan pas doen. Het vraagt echter niet zozeer leiderschap, maar vooral nieuwe gemeenschapszin. Niet de politicus, vakbondsleider, de pastoor of de dominee kan het oplossen, maar gemeenschappen waar mensen zich bij betrokken voelen. En als je om je heen kijkt zie je ook dat al weer aan het ontstaan.

Het zal nog wel even duren, omdat de overheid nog uitgaat van grote eenheden, gemeenten van 100.000+ en extra toezicht om te voorkomen dat zaken fout gaan. Maar de samenleving lijkt de draai al te maken. Dat zie je als mensen zich organiseren om te zoeken naar “de mannetjes” Ruben en Julian, als op school plotseling door alle leerlingen fanatiek ingezameld wordt voor de voedselbank, of als in juni weer duizenden zich inzetten voor de avondvierdaagse. 

Bouwen aan nieuwe gemeenschapszin, over tien jaar zal blijken dat dat de beste strategie is geweest.