Ruimte voor informele macht

Ik heb heel wat collegeakkoorden gezien en allemaal ademen ze de sfeer van vertrouwen op burgers en ruimte bieden aan burgerinitiatieven. We doen het samen, bewoners kunnen vaak beter voor hun wijk zorgen dat de gemeente. Maar ik hoor niemand over het herstel van de informele macht.

Vertrouwen in de buurt, vertrouwen in burgers, dat zijn de kreten van deze tijd. En terecht. Het is ingegeven door het idee dat de overheid niet meer alles alleen kan, soms minder weet dan de bewoners en zonder medewerking van bewoners niet goed kan zorgen voor de resultaten die de bewoners en bedrijven willen. Maar er zijn ook diepere doelen. Zo streeft Nederland naar meer dynamiek in de samenleving, meer ruimte voor initiatieven die nu gehinderd worden door de overheid, de bureaucratie is te duur geworden en moet kleiner.

Schaduwzijden

In deze tijd van enthousiasme voor eigen initiatief, wil ik iets van de schaduwzijden melden. Niet omdat ik niet ruimte wil geven aan de participatiesamenleving, maar omdat ik wil dat we op tijd de schaduwzijden zien, om daar nu al rekening mee te houden. Niet zo heel lang geleden werd veel verwacht van het initiatief van woningcorporaties die de ruimte kon invullen die door de gemeente werd gegeven. En daar is heel veel moois mee gebeurd, maar er zijn ook dingen misgegaan, zo blijkt uit de enquête over de woningcorporaties. De directeur van Vestia zou niet weg gekomen zijn met zijn derivaten als er in de gemeenteraad kritische vragen gesteld konden worden. Hij stelde zijn eigen tegenmacht samen uit ja-knikkers, dat kan in de gemeenteraad gelukkig niet. Dus de schaduwzijden moet je kennen om er nu al rekening mee te houden.

Informele macht

Eigenlijk komt het er op neer dat de overheid meer ruimte wil bieden aan informele macht. En dat is een tijd lang heel erg fout geweest. De bureaucratie biedt immers een bepaalde zorgvuldigheid. De meeste stemmen, een rekenkamer die controleert, openbaarheid van verslagen en besluiten, beroepsmogelijkheden, de mogelijkheid om mensen weg te stemmen na vier jaar, een vangnet voor wie minder handig is of minder kansen heeft. De actieven nemen hun kansen en zijn daar zeker enthousiast over. In de VS is een veel sterkere civil society, maar gaat het daar beter? Soms wel, vaak niet. De vorige golf die enthousiast overgenomen werd was de marktwerking en privatisering. Ik merkte toen ook dat een genuanceerd debat daarover nauwelijks mogelijk was. Ik denk dat het een goede ontwikkeling was, maar dat meer aandacht voor het liberaliseren van monopolies als de NS op zijn plaats was geweest. Bij de woningcorporatie en bij monopolies ontbrak tegenmacht. 

Ook nu is de vraag of de gemiddelde bewoner zich wel zo ergert aan de hindermacht van de overheid. Op privatisering zat toen ook de gemiddelde burger niet te wachten. Als ik vraag waar mensen zich aan ergeren, blijken ze zich vooral aan andere mensen te ergeren. Denk aan onbeschoft gedrag, hondenpoep, pesten.

De praktijk toont de voordelen en de noodzaak van tegenmacht

Ja, ik zie zelf wel een mooi perspectief. Ik woon dan ook in een buurt waar bewoners veel zelf doen. Maar wel een buurt met nette begrotingen, controles van de jaarrekening, mogelijkheden om bestuurders van de bewonersvereniging weg te stemmen. En bij ons is ook nog iedereen verplicht lid, dus we halen de kritiek ook binnen (en dat is juist goed!). Wij zijn gedwongen tot overleg met de zeurders, kritikasters! We houden rekening met tegenmacht. Het blijkt altijd een succesfactor voor duurzame bewonersinitiatieven te zijn: omarm de verschillen. Hoe zit dat bij bewonersverenigingen waar niet iedereen lid van is, of waarvan het bestuur al meer dan twee perioden zit, maar die wel besluiten over grote budgetten? 

Wie denkt vast na over de nieuwe countervailing powers?

De overheid kan niet meer alles in de hand houden okay, maar in feite gaat de overheid nu meer rekenen op informele macht en informele structuren.

• Welke vormen van tegenmacht komen er dan? Hoe organiseer je de verantwoording over gemeenschapsgeld? Stel je eisen aan zittingstermijnen van buurtbestuurders?
• Welke resultaten mag je van de buurtbudgetten verwachten? Is alles per definitie goed?
• Welke mate van ongelijkheid accepteren we tussen buurten? Wat is het minimum dat de overheid garandeert?
• Gaat de gemeenteraad toetsen of besluiten over gemeenschapsgeld democratisch genomen worden? Bij welke besluiten moet dat en waar hoeft het niet?

Al doende zullen we natuurlijk leren. We gaan er in en dat geeft “goede energie” zoals dat tegenwoordig heet. Maar ik hoop dat in de krochten van het ambtenarenapparaat ook mensen zitten na te denken over die vervelende vragen over hoe om te gaan met informele macht. Wij hebben statuten en een huishoudelijk reglement. Daar staan allemaal zaken geregeld voor als er echte ruzie komt en mensen teveel macht uitoefenen. Geen leuke energie, maar wel goed om te hebben als het ooit uit de hand mocht lopen.