Wat te doen aan slepende conflicten?

Onder duizend volwassenen ontstaan er jaarlijks tussen de 150 en 450 nieuwe juridische problemen. Dan blijkt ook nog dat bijna de helft van de problemen nooit wordt opgelost. Zo publiceerde het HiiL instituut in Den Haag. Het leidde tot debatten over toegang tot de rechter, meer duidelijkheid of andere systemen zoals geschillencommissies en mediation. Hoe is orde te brengen in die oplossingen?

Vrijdag woonde ik een brainstorm bij over de juridische problemen bij. De vraag was of je kunt komen tot beslismodellen om mensen te helpen inzicht te geven. Dan blijkt er een wereld voor je open te gaan. Er zijn namelijk hele verschillende zorgen. De kosten van het werk van rechters en het hele juridische apparaat zijn hoog en dan nog kan het apparaat niet alles aan. Dat leidt tot eerst de vraag naar goedkopere middelen om geschillen aan te pakken. Denk aan de Ondernemingskamer die inspiratie biedt voor een Medische kamer, een Familiekamer, een Mediakamer. Specialiseren, differentiëren, naar behoefte van de samenleving, de branche of het rechtsgebied. Daarnaast kun je denken aan geschillencommissies zoals die er zijn voor het consumentenrecht. Deze kamers zijn goedkoper, simpeler en met een lagere toegangsdrempel. (in de onderstaande tekening vak A goedkoper en toegankelijker maken).

Juridische transparantie

Volgende zorg is dat de wet vaak niet bekend is of dat er geen duidelijke norm is. Vergelijk het met de ontslagvergoedingen, waarbij iedereen vuistregels kent. Dat zorgt dat de verwachtingen niet ver uit elkaar liggen. (in de onderstaande tekening vak B en de pijl naar links: juridische duidelijkheid).

Machtsevenwicht terugbrengen

Maar ook werd er opgemerkt dat organisaties soms moedwillig lastig doen, tot aan gemeenten toe die Wajong-ers weigeren in te schrijven omdat die geld kosten. Er mist iets waardoor medewerkers van organisaties zich niet redelijk hoeven op te stellen, dat loont blijkbaar. In minder ernstige zaken zie je dat terug: de telecomaanbieder die zich niet redelijk hoeft op te stellen omdat het goedkoper is als veel mensen het conflict opgeven en het verder laten zitten. Hier helpt geen juridische verduidelijking, maar een machtsmiddel om individuen de kans te geven organisaties te dwingen. Denk aan de Wob die individuen macht geeft en leidt tot voorkomen dat er een beroep op hoeft te worden gedaan. Ook een goed toegankelijke laagdrempelige buurtrechter (de in 1838 afgeschafte vrederechter) past hier in. (Vak C en de pijl omhoog: dwingen tot redelijke opstelling)

Dan is er natuurlijk de vraag of je wel naar een rechter of vergelijkbaar moet: Stimuleer bemiddeling en alternatieve geschiloplossing.

Kunnen we nog wel omgaan met conflicten?

Ik kreeg een ongemakkelijk gevoel en moest denken aan een burgemeester die mij vertelde wat de eerste brief die hij kreeg zodra hij benoemd was. Dat ging helemaal niet over ingewikkelde conflicten, maar het sleepte wel. Het was een brief van een advocaat voor mensen die een probleem hadden met hun buren (overhangende takken): of de burgemeester dat maar snel wilde oplossen. Slepende conflicten zijn er ook omdat mensen niet meer de kunst verstaan om de zaak met elkaar in redelijkheid uit te praten. Je zou zelfs zo ver kunnen gaan dat de meeste ergernis over de gemeente gaat over burgers die zich eigenlijk aan elkaar ergeren: hondenpoep, zwerfvuil, foutparkeren en geluidsoverlast als de kleine voorbeelden waar veel ergernis over is. Veel conflicten lopen op door gebrekkige communicatie, misverstanden of het gevoel dat de ander weigert te luisteren. Mensen moeten ook weer leren om te gaan met kritiek. (Onderdeel 1 in het naastgetoonde model).

Geef mensen weer greep op conflicten
Een aardig pleidooi dat ik hoorde pakte het veel vergaander op: laat de mensen het zelf oplossen zoals de conflictmodule op Ebay. Zo leren mensen hoe ze conflicten zelf kunnen oplossen, zoals de buurtrechters en de rijdende rechter op TV ook een goede invloed hebben. Zo krijgen de mensen weer greep op hun eigen conflicten en hoeven ze de afhandeling niet uit te besteden aan een advocaat. Een heel ander probleem dan Wajong-ers die zich niet in de gemeente kunnen inschrijven of gebrekkige kennis over de rechten. 

Zo kwam ik tot een model, niet om te beslissen, maar om de oplossingen te structureren. Zo kan dus wat aanvankelijk een brei leek te worden met zeer veel verschillende strategieën en oplossingen, teruggebracht worden om de oplossingen te categoriseren.