Rechte rug van de gemeenteraad en andere fabels

Ik hoor nogal eens wat verzuchtingen dat de raad zijn rug niet recht houdt, dan wel dat de raad slappe knieën heeft. Hoewel dat zeker wel eens het geval zal zijn, is er vaak toch wel iets meer aan de hand. In veel gemeenten is de verhouding tussen de politiek in de raad en de uitvoerende instelling van ambtenaren problematisch.

Een voorbeeld

Een denkbeeldige situatie in de raad. De gemeente heeft uitgebreid met bewonersorganisaties gesproken over een nieuwe multifunctionele ruimte. Het gaat om een gebouw met meerdere voorzieningen op het gebied van wonen, zorg, welzijn en/of cultuur onderdak hebben en vaak met elkaar samenwerken, met als doel efficiency in tijd en ruimte, sociale integratie tussen gebruikers. Een veel voorkomende voorziening in een dorpskern of wijk. De betrokkenen zijn geïnteresseerden in een dergelijke voorziening. Het gaat om actieve bewoners en organisaties: de mensen die belanghebbend zijn. Zij zien dat hun oude gebouw niet meer aan te passen is en dat een nieuw gebouw veel mooier en handiger is.

Als het allemaal in kannen en kruiken is komt de gang naar de raad. Bij de raadsvergadering spreken woedende bewoners van het dorp in: het oude gebouw is beeldbepalend en mag niet worden gesloopt. De raad stuurt het plan terug naar het college om de participatie over te doen.

De gemeenteraad heeft een bijzondere taak

De raad is het hoogste orgaan van de gemeente. De raad vertegenwoordigt de gehele bevolking van de gemeente (de insprekers niet). Dat zijn twee essentiële punten. De bevolking kan immers intern verdeeld zijn, kan van mening veranderen, kan in de uitwerking van een besluit zien dat de uitvoering gevolgen heeft die men niet wilde. Kortom, het gaat hier om politici die het met elkaar lang niet altijd eens zijn. De raad is naar de aard bedoeld als een intern verdeeld orgaan. Als ambtenaren besluiten uitvoeren en zij vinden de uitkomst ongewenst, dan kunnen ze het college en de raad inseinen, maar zij hebben verder hun rug recht te houden. Politici moeten kijken naar de samenleving, de effecten, de uitwerking op de maatschappij. Daarom is draagvlak zo'n belangrijk element. Als in de samenleving geen draagvlak is, moeten politici dat draagvlak verwerven (of besluiten verzachten, veranderen etcetera).

Dit gezegd hebben geef ik toe dat niet altijd de raadsleden even consequent, consistent en doordacht handelen. Dat is ook helemaal niet erg, we hebben lekenbestuur, geen technocratische experts. Dus daar is de raad / zijn raadsleden wel degelijk op aanspreekbaar.

Nu terug naar de casus.

Wat is hier nu fout gegaan? De raad heeft geen sterke knieën? Dat is deels het geval. De oppositiepartijen zullen de procedure aanvechten om de wethouder te kijk te zetten. De coalitiepartners willen tegenover de woedende insprekers laten zien dat zij hen serieus nemen. De pers kijkt mee en ze willen niet slecht overkomen. Maar er is iets meer. De raad heeft geen vertrouwen in de zorgvuldigheid van het proces.

• De bewoners die niet zozeer in de activiteiten geïnteresseerd waren, maar wel in het aanzicht van het gebouw zijn veronachtzaamd. Zij zijn niet meegenomen in het onderzoek naar de kosten van renovatie en bruikbaarheid van het gebouw, dus ze voelen zich er ook niet door overtuigd. Een belang is uit beeld gebleven
• De informatievoorziening over de voortgang is te beperkt geweest tot de actieve groep. De informatie naar bevolking en raad kan beter.
• Verder heeft de gemeente zich opgesteld als eigenaar van het project. De bewoners zijn dus boos op de gemeente en spreken de raadsleden aan. Dat was anders geweest als de actieve groepen zich ook eigenaar voelden. Dan is het beeld anders: niet de gemeente heeft een probleem met bewoners, maar bewoners onderling hebben verschil van mening. De gemeente trekt teveel verantwoordelijkheid naar zich toe.
• Tenslotte is vergeten de actieve bewoners er op te wijzen dat de voorstanders van het plan ook moeten inspreken. De argumentatie voor en tegen blijft van belang.

Fouten van de raad

Kan de raad dan niets fout doen? Jawel! Rolvermenging, slechte randvoorwaarden, onvoldoende sturing geven, eigen besluiten vergeten. Zo kunnen raadsleden zelf gaan onderhandelen met groepen burgers, waardoor ze hun eigen rol vergeten. Of ze stellen wel randvoorwaarden, maar die zijn voor meerdere uitleg vatbaar, er was geen goede startnotitie op basis waarvan het proces begon. Of ze gooien hun eigen randvoorwaarden overboord en maken zo de weg vrij voor burgers die zich de volgende keer niets van de randvoorwaarden aantrekken.

Er is groot verschil tussen ambtenaren en raadsleden. Gelukkig maar. De verhouding is niet zonder problemen. Dat is niet erg. Maar er valt wel veel te winnen door te kijken wie welke rol heeft en hoe de verschillende actoren hun eigen rol beter kunnen vervullen.