Burgers en de macht der gewoonte

Rond burgerparticipatie en bestuur is nogal eens strijd nodig van burgers om zelf verantwoordelijkheid te kunnen nemen en zelf (mee) te kunnen beslissen. Dat is een strijd tegen een grote macht, namelijk de macht der gewoonte.

Veel burgers ergeren zich aan de overheid, de regels en de bureaucratie. Als ze iets willen, zeggen ze te stuiten op onwil van de overheid. De gemeente weigert te doen wat het handigst of best is. Dat is echter meestal niet het geval (was het maar zo simpel). Het kan zijn dat de overheid tegenover de wensen van een groep burgers het algemeen belang wil bewaken. Dat is legitiem. Denk aan het opvangcentrum voor willekeurig welk probleem: het moet ergens komen. Dan kunnen burgers mee praten over handhaving etcetera, maar niet over de plek: dat is aan de volksvertegenwoordiging. Dat zou ik niet willen veranderen. Maar soms is het niet het algemeen belang wat in conflict komt met het bewonersbelang. In burgerparticipatie-projecten merk ik dat nogal eens een ander probleem speelt. Dat is de strijd tegen de macht der gewoonte.

Gemeente praat met bewoners

Neem een bouwproject op een mooi plekje in een dorp. De omwonenden lopen te hoop tegen een projectontwikkelaar die daar (naar maatstaven van het dorp) hoog wil bouwen, wat gezien het bestemmingsplan mag. De gemeente neemt het over en koopt de projectontwikkalaar uit. Nu stelt de gemeente een werkgroep in met de gemeente, bewoners, belanghebbenden en gemeentelijk woningbedrijf. De werkgroep krijgt een budget en andere randvoorwaarden mee. Tot zover niets vreemds.

Vervolgens begint de strijd tegen de macht der gewoonte. Er moet een architect komen en een bouwadviseur. Daar weten de gemeente en het woonbedrijf alles van. Ze stellen een architect aan en benaderen een bouwadviseur en gaan aan de slag. In de werkgroep zijn diverse discussies die moeizaam lopen en daar is alle aandacht voor. De bewoners beseffen pas achteraf dat de architect en bouwadviseur al benoemd zijn zonder dat ze goed hebben nagedacht over wat zij zelf willen. Dat is niet vreemd. De bewoners zijn gewend te protesteren, maar niet om een architect of bouwadviseur te kiezen. De gemeente is dat juist wel gewend.

De macht der gewoonte heeft op die manier beslist dat de architect en bouwadviseur gekozen zijn door de gemeente.

Achteraf geeft dit commotie, maar dat uit zich meer in wantrouwen en ergernis dan in het inzicht waar het fout is gegaan. Niemand heeft er bij stilgestaan dat de bewoners zelf op zoek kunnen gaan. Wantrouwen is het gevolg.

Gemeente moet iets doen!

Een zelfde probleem speelt bij een andere gebeurtenis waarbij een gemeente geconfronteerd werd met onrust in een buurt over baldadig en regelrecht sexueel intimiderend gedrag van jongens in een buurt. Er wordt een bijeenkomst georganiseerd waarbij de politie en de gemeente praat met bewoners. De bewoners zijn woedend en de gemeente moet iets doen. De (onafhankelijke) voorzitter vraagt een reactie van de gemeente. Maar vergeten wordt om het anders te vragen: “wie gaat wat doen?” in plaats van “wat gaat de gemeente doen?”. Daardoor wordt de gemeente eigenaar van het probleem, terwijl anderen misschien wel meer kunnen bereiken. Dat is geen onwil (de gemeente kan het nu eenmaal niet alleen oplossen) maar de macht der gewoonte die het probleem bij de gemeente heeft gelegd. Er is een aansporing (overlast) een routinehandeling (gemeente moet dit aanpakken) gevolgd door een beloning (we hebben de avond goede zaken gedaan). In het vervolg wordt de overlast niet weggenomen en de bewoners worden alleen bozer. Opnieuw is wantrouwen het gevolg. 

Het is net als met de goede voornemens voor 2013 die stranden moeilijker dan je denkt. Je moet analyseren wanneer de macht der gewoonte het overneemt. Charles Duhigg heeft hier een interessant boek over geschreven. Een gewoonte voltrekt zich in onze hersenen in niet meer dan drie stappen: de aansporing (ik heb een vieze smaak in mijn mond) gevolgd door de routinehandeling (ik neem een kauwgommetje) resulterend in de beloning (dat is lekker fris!). Je bewust worden van dit proces is een sleutel tot succes. (video) 

Die macht der gewoonte komt niet alleen vanuit de gemeente, maar ook vanuit de bewoners. Het zal wel even duren voor die strijd, in het nadeel van de macht der gewoonte, is beslist.