Gevaren van de Doe-democratie

“Helaas heeft de doe-democratie ook aanzienlijke nadelen, alleen zijn die op het eerste gezicht minder zichtbaar. Wat moeten burgers doen als ze het oneens zijn met de manier waarop de buren de groenvoorziening verzorgen? En waar kunnen burgers reclameren als ze geen zin hebben in een maandelijkse buurtactiviteit waardoor ze hun auto niet voor de deur kunnen parkeren?” Liever even reclameren dan je auto een dag wat verder weg parkeren. Is dat het gevaar van de doe-democratie?

Laatst las ik een column van Chris Aalberts over de gevaren van de doe-democratie. Doe-democratie is dan een manier van regelen van de samenleving waarbij burgers niet meer wachten op politieke besluiten, maar zelf maatschappelijke kwesties oplossen zoals het onderhoud van speeltuinen en de groenvoorziening of lokale voorzieningen voor ouderen. In bovenstaande quote zouden dan de bezwaren staan tegen de doe-democratie. Het bezwaar komt er eigenlijk op neer dat we de democratie hebben uitbesteed aan de politici. Daar kun je naartoe als je het niet eens bent met je buurtgenoten, niet naar je buurtgenoten zelf! Geen wonder dat het niet goed gaat met de sociale cohesie zou je zeggen. Buurtgenoten praten niet meer met elkaar. De doe-democratie wil dat klantgedrag tegen gaan door burgers ertoe te brengen met elkaar te bespreken wat er moet gebeuren. Nu is het bezwaar van Chris Aalberts dat de buren weer met elkaar moeten praten. Ja, hallo, dat was de bedoeling van de doe-democratie juist.

Toch knaagt er iets

Ik noem de doe-democratie liever de alledaagse democratie. De grote lijnen zou ik het liefst via de getrapte verkiezingen aanpakken, maar eenvoudiger alledaagse zaken dicht bij huis zou ik graag terugbrengen op buurtniveau. Dat heeft voordelen voor de sociale samenhang, maar zorgt ook dat de mensen zelf verantwoordelijkheid kunnen nemen. Wij worden er duidelijk gelukkiger van en de buurt beter. De overheid hoeft niet alles vast te leggen en er is ruimte om echt op maat te besluiten. Zo hebben wij een zandbak in de openbare ruimte. Dat zou de overheid op afstand nooit accepteren, want als je het hier toelaat, moet het overal en dat kan niet, want een zandbak vraagt nogal wat beheer. Neem alleen het zorgen dat de katten er niet in piesen en poepen.

Ik merk in de praktijk dat er zeker gevaren zijn. Die liggen juist niet in de sfeer van ergernis dat ik mijn auto niet kan parkeren omdat de buurt voor een dag moeilijker bereikbaar is vanwege gezamenlijk groenonderhoud. Het voorbeeld van Aalberts is ongelukkig gekozen, maar er zijn gevaren. Die bezwaren zijn veel fundamenteler en zijn nog niet opgelost.

1. Het gemak waarmee mensen uitgesloten worden van de besluitvorming
2. Het omgaan met conflicten in de buurt die niet meer via de overheid lopen
3. Het gemak waarmee de rekening bij anderen wordt gelegd.

Uitsluiting van minder populaire ideeen

Sommige mensen hebben moeite met vergaderingen. Het vraagt nogal wat om in een vergadering een minder populair standpunt te verdedigen. Sommigen zien dan liever af van de vergadering en blijven morrend thuis. Ik heb enkele keren meegemaakt dat op zo'n vergadering dan gezegd werd dat de mensen die er niet bij waren blijkbaar tevreden zijn. Wij beslissen en hullie hadden maar hun mond open moeten doen. Daarom moet je permanent toetsen of iedereen betrokken kan worden en zal je vaker sociocratisch moeten beslissen in plaats van vingers opsteken. Wie niet goed kan debatteren en een hekel heeft aan vergaderen moet ook gehoord en gerespecteerd worden.

Nazorg na moeilijke debatten

Tweede is het ontstaan van conflicten. Als je bij ons een dakraam wilt plaatsen gaat dat via de Vereniging van Eigenaren. Maar hoe moet dat als de vereniging niet akkoord gaat? De meerderheid van de vergadering beperkt jou dan. Is dat een onzichtbare ambtenaar, dan hoeft dat geen invloed te hebben op de relatie met de buren. Nu moet je niet alleen met elkaar besluiten, maar je moet ook het weer goed maken na een moeilijk besluit. Leerzaam, maar niet altijd gemakkelijk.

Eerlijk de rekening neerleggen ook al is dat pijnlijk

Derde is een meer algemeen probleem dat ook al bij de vertegenwoordigende democratie speelt. Wij hebben een parkeergarage in ons buurtje. Iedereen die een auto heeft, moet aan die garage betalen. Maar nu er minder auto's zijn (vanwege de crisis en het gebruik van autodelen) zijn er minder mensen om de rekening mee te delen. De autobezitters wilden dus liever de rekening bij iedereen neerleggen. Dan betaalt iedereen een beetje meer en worden de autobezitters niet te zwaar aangeslagen. In de discussie wordt al snel degene die niet wil meebetalen aan de auto van anderen neergezet als een zeur. Zo'n klein beetje extra kun je toch wel betalen? Wees eens solidair! Gelukkig is in onze gezamenlijke oprichtingsacte vastgelegd dat de kosten van de parkeergarage voor autobezitters zijn. Daar kun je je dan op beroepen. Maar vaak zijn die rechten van minderheden niet zo duidelijk vastgelegd. Dan moet je daar alert op zijn en dat gaat niet vanzelf goed. (Het is juist andersom: om rechten van minderheden te mogen beperken is juist een wettelijke basis nodig).

Toch is dat niet speciaal een probleem hier in de buurt. Hoe gemakkelijk wordt niet de rekening van een probleem over iedereen uitgesmeerd om geen gezeur te hebben? Iemand blijft roken en zorgt voor hogere ziektekosten? Ach de rekening wordt toch over iedereen uitgesmeerd. Of leg de rekening van de Grieken bij de Nederlanders en Duitsers neer en dan boos zijn als daar eisen tegenover staan.

De alledaagse democratie vraagt nogal wat inzet om het echt goed te doen. De manier van besluitvorming, rechten voor minderheden en niet alleen de meerderheid beslist. Het doet denken aan de tijden van vroeger toen de vertegenwoordigende democratie werd uitgevonden. Ook toen moesten rechten voor minderheden bevochten worden (ja zelfs meerderheden: in Griekenland mochten de vrouwen en slaven niet meebeslissen, het algemeen kiesrecht hier is ook pas van begin vorige eeuw).

Schaduwzijden

Mijn les: alledaagse democratie is een nieuwe uitdaging en is in veel buurten niet automatisch een goede oplossing. Verdergaan op die weg geeft grote kansen en is leerzaam. Maar vergeet niet te zien dat er schaduwzijden zijn en maak daar ook afspraken over. Zie ook: de Wij maatschappij.